शाळा गुणवत्ता मूल्यांकन आणि आश्वासन आराखडा (School Quality Assessment and Assurance Framework - SQAAF)आपल्या शाळेची गुणवत्ता कशी आहे, हे शालेय गुणवत्ता मूल्यांकन प्रणालीमुळे कळेल. उत्तम दर्जाचे शिक्षण सर्वांना सहजपने उपलब्ध आणि परवडणारे असावे. यासाठी शालेय मूल्यांकनाचा वापर स्वयंमूल्यांकनासाठी शाळा करणार असून, शाळेची सुधारणा करण्याचे मुख्य काम ही शाळेची जबाबदारी असली तरी समाज, तालुका व शासकीय यंत्रणा यांची मदत अपेक्षित आहे. मूल्यांकनाचे निकष हे शाळेच्या दर्जात सुधारणा करण्यासाठी आवश्यक अशा सर्व पैलूंचा विचार करून तयार केलेले आहेत. शाळेत असलेल्या संसाधनांची उपलब्धता व वापर, शाळेतील शिक्षणाचा दर्जा, शाळेची शिक्षण प्रणाली, वर्ग व शाळेच्या संदर्भातील निरीक्षणाचे सातत्य व परिक्षापद्धती यांचे मूल्यमापन केले जाणे आवश्यक आहे. यासाठीच राष्ट्रीय शिक्षण धोरणातील 2020 मध्ये सुचविलेल्या शालेय गुणवत्ता मूल्यांकन आणि आश्वासन आराखडा मार्गदर्शक ठरेल.
1.SQAAF चा उद्देश आणि पार्श्वभूमी.
1)प्रकल्प: ‘STARS’ (Strengthening Teaching-Learning and Results for States) प्रकल्पांतर्गत शाळा गुणवत्ता मूल्यांकन आणि आश्वासन आराखडा (School Quality Assessment and Assurance Framework - SQAAF) विकसित करण्यात आला आहे.
2)NEP-2020 चा आधार:
1)राष्ट्रीय शिक्षण धोरण-2020 च्या अंमलबजावणीसाठी हा आराखडा महत्त्वाचा आहे.
2)NEP-2020 मध्ये शाळांचे गुणवत्तापूर्ण शिक्षण सुनिश्चित करण्यासाठी मूल्यांकन आणि सुधारणांवर भर देण्यात आला आहे.
3)उद्दिष्टे:
1)खाजगी आणि शासकीय शाळांचे पूर्वप्राथमिक ते उच्च माध्यमिक स्तरावरील शिक्षणाचे मूल्यांकन आणि मान्यता प्रदान करणे.
2)शाळा आणि शिक्षकांना उत्कृष्टतेच्या दिशेने प्रेरित करणे.
3)शिक्षण व्यवस्थेत पारदर्शकता, जबाबदारी, आणि शैक्षणिक निष्पत्तींचे सार्वजनिक प्रकटीकरण सुनिश्चित करणे.
4)शाळांना त्यांची बलस्थाने आणि दुर्बलता ओळखून विकास धोरणे आखण्यासाठी सक्षम बनवणे.
5)विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक गरजांना प्रतिसाद देणारी शिक्षण व्यवस्था निर्माण करणे.
2. SQAAF ची रचना आणि प्रक्रिया.
1)मूल्यांकनाची पद्धत:
1)स्वयं-मूल्यांकन:
शाळा स्वतःचे मूल्यांकन करतात, ज्यामुळे त्यांना त्यांच्या प्रगतीचा आणि सुधारणेच्या क्षेत्रांचा अंदाज येतो.
2)बाह्य-मूल्यांकन:
1)राज्य शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद (SCERT), महाराष्ट्र, पुणे यांच्या मार्फत बाह्य तज्ज्ञांद्वारे मूल्यांकन केले जाते.
2)शाळांना सुधारणेसाठी मार्गदर्शन आणि संधी उपलब्ध करून दिल्या जातात.
2)प्रमुख क्षेत्रे:
SQAAF मध्ये मूल्यांकनासाठी खालील सहा क्षेत्रांचा आणि त्याअंतर्गत येणारे एकूण 128 मनांचा समावेश आहे.
1)अभ्यासक्रम, अध्यापनशास्त्र, आणि मूल्यांकन.
अभ्यासक्रमाची प्रभावी अंमलबजावणी, अध्यापन पद्धती, आणि विद्यार्थ्यांचे मूल्यांकन यावर लक्ष केंद्रित.
2) पायाभूत सुविधा.
शाळेच्या परिणामकारक कामगिरीसाठी पायाभूत सुविधा महत्वपूर्ण असतात.
3)मानवी संसाधने आणि शैक्षणिक नेतृत्व:
शिक्षक, मुख्याध्यापक, आणि कर्मचाऱ्यांचे प्रशिक्षण, नेतृत्व, आणि कार्यक्षमता.
4) समावेशित पद्धती आणि लिंगभाव.
समावेशक शाळा सर्व विद्यार्थ्यांना शालेय समुदायाचे समान सदस्य मानतात.
5) व्यवस्थापन, संनियंत्रण आणि प्रशासन.
संस्थात्मक नियोजन, संसाधनांचे संवर्धन, आर्थिक व्यवस्थापन आणि कार्यक्षमतेची खात्री करण्यासाठी परस्परसंबंध इत्यादीसाठी धोरणे तयार केली जातात.
6)लाभार्थी समाधान.
विद्यार्थी, शिक्षक, कर्मचारी, आणि पालकांचे समाधान मोजणे.
2)पारदर्शकता:
मूल्यांकन प्रक्रिया आणि निष्कर्ष सार्वजनिकरित्या उपलब्ध करून शाळा व्यवस्थापनाला जबाबदार ठेवले जाते.
3. शाळांच्या सुरक्षिततेवर विशेष लक्ष व सुरक्षा उपाय:
शाळांमध्ये विद्यार्थ्यांच्या सुरक्षिततेसाठी खालील बाबींवर भर देण्यात आला आहे:
1)पायाभूत सुविधा:
संरक्षक भिंती, सुरक्षित पिण्याचे पाणी, कार्यरत छताचे पंखे, पुरेशी हवेशीर खिडक्या, आणि स्पष्ट प्रवेश/निर्गमन मार्ग.
2)आपत्कालीन योजना:
आपत्कालीन परिस्थितींसाठी बाहेर पडण्याची योजना आणि त्याचे प्रात्यक्षिक.
3)संदेश यंत्रणा:
टेलिफोन, फायर अलार्म यासारख्या सुविधा आणि अग्निशामक यंत्रांचे लेबलिंग.
4)सामाजिक आणि भावनिक सुरक्षा:
विद्यार्थ्यांना भावना व्यक्त करण्यासाठी प्रोत्साहन, समुपदेशनाची व्यवस्था, आणि चांगला/वाईट स्पर्श याबद्दल जागरूकता.
5)आरोग्य आणि शारीरिक सुरक्षा:
प्रथमोपचार किट्स आणि विद्यार्थ्यांच्या वैयक्तिक सुरक्षेला प्राधान्य.
6)विद्यार्थी परिषद:
विद्यार्थ्यांच्या समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी शाळांमध्ये विद्यार्थी परिषद/संसद स्थापन करणे.
4. शिक्षक-पालक संघ (PTA)
RTE कायदा, 2009:
खाजगी शाळांमध्ये शाळा व्यवस्थापन समिती (SMC) ऐवजी शिक्षक-पालक संघ (PTA) स्थापन करणे अनिवार्य आहे.
1)PTA ची रचना:
1)प्रत्येक शैक्षणिक स्तरावरील (पूर्वप्राथमिक, प्राथमिक, उच्च प्राथमिक, माध्यमिक, उच्च माध्यमिक) दोन पालकांचा समावेश.
2)50% महिला सदस्य असावेत.
3)25% जागा RTE अंतर्गत प्रवेश घेतलेल्या मुलांच्या पालकांसाठी राखीव.
4)विशेष निपुण व्यक्ती आणि शाळा व्यवस्थापन समितीचा एक सदस्य समाविष्ट.
5)कमकुवत आणि दुर्बल घटकांचे योग्य प्रतिनिधित्व.
2)उद्देश:
शाळेतील सुरक्षा, सुविधा, आणि शैक्षणिक उपायांचे पर्यवेक्षण करणे.
3)स्थापना:
शैक्षणिक वर्षाच्या पहिल्या महिन्यात PTA स्थापन करणे आवश्यक.
4)प्रदर्शन:
PTA ची माहिती शाळेच्या दर्शनी फलकावर प्रदर्शित करणे अनिवार्य.
5. शाळेची सुरक्षा प्रतिज्ञा.
1)प्रतिज्ञा:
शिक्षक, पालक, आणि विद्यार्थी शाळेला सुरक्षित, स्वच्छ, आणि आनंददायी ठिकाण बनवण्याची प्रतिज्ञा घेतात.
2)प्रमुख बाबी:
1)शाळा सुटल्यानंतर परिसरात कोणताही विद्यार्थी राहणार नाही.
2)शिक्षक आणि विद्यार्थ्यांमध्ये नियमित संवाद.
3)स्वच्छ आणि निरोगी वातावरण निर्मिती.
4)POCSO कायद्याचे पालन आणि तक्रारींवर त्वरित कारवाई.
6. मूल्यांकन पद्धती आणि निकष.
1)विद्यार्थ्यांचे मूल्यांकन:
विद्यार्थ्यांना गटकार्याद्वारे प्रश्न तयार करणे, निरीक्षण, माहिती संकलन, आणि अहवाल सादरीकरण यासाठी प्रोत्साहित केले जाते.
2)मूल्यांकन निकष:
1)प्रश्नरचना:
स्वतंत्रपणे प्रश्न तयार करण्याची क्षमता.
2)माहिती संकलन:
प्रश्न विचारून माहिती गोळा करणे.
3)डेटा रेकॉर्डिंग:
माहिती व्यवस्थित नोंदवणे.
4)निष्कर्ष:
माहितीवर आधारित तर्कसंगत निष्कर्ष काढणे.
5)अहवाल:
आत्मविश्वासाने आणि तर्कशुद्धपणे अहवाल सादर करणे.
6)गटकार्य:
संयमाने आणि सहकार्याने काम करणे.
7)स्तर:
स्तर 1: पूर्ण समर्थन आवश्यक.
स्तर 2: मर्यादित समर्थनासह कार्य.
स्तर 3: स्वतंत्रपणे कार्य करण्याची क्षमता.
7. संदर्भ आणि संसाधने.
1)राज्य शाळा मानक प्राधिकरण (SSSA):
शाळांच्या गुणवत्तेचे नियमन आणि मानके सुनिश्चित करणे.
2)वेबलिंक्स: SSSA:
1)https://www.maa.ac.in/documents/sqaaf/sssaSQAAF: 2)https://www.maa.ac.in/documents/sqaaf/SQAAF
3)स्वयं-मूल्यांकन लिंक: https://scert-data.web.app/
3)संस्थात्मक सहभाग:
SCERT, महाराष्ट्र, पुणे यांच्या मार्फत मूल्यांकन आणि प्रशिक्षण प्रक्रिया राबवली जाते.
10. शाळा सुधारणेसाठी उपाय
1)सक्षमीकरण:
स्थानिक आणि राज्य स्तरावर शाळांचे सक्षमीकरण.
2)प्रोत्साहन:
शाळांना प्रोत्साहन आणि मार्गदर्शनाद्वारे सुधारणा.
3)पारदर्शकता:
शैक्षणिक निष्पत्ती आणि व्यवस्थापनाची माहिती सार्वजनिक करणे.
4)विद्यार्थी-केंद्रित दृष्टिकोन:
विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक आणि भावनिक गरजांना प्राधान्य.
‘STARS’ प्रकल्पांतर्गत विकसित केलेला SQAAF हा महाराष्ट्रातील शाळांच्या गुणवत्तेचे मूल्यांकन आणि सुधारणा यासाठी एक सर्वसमावेशक आराखडा आहे. NEP-2020 च्या मार्गदर्शनाखाली, हा आराखडा शाळांना स्वयं-मूल्यांकन आणि बाह्य-मूल्यांकनाद्वारे त्यांची बलस्थाने आणि दुर्बलता ओळखण्यास सक्षम बनवतो. शाळांच्या सुरक्षिततेसाठी विशेष उपाय, शिक्षक-पालक संघाची स्थापना, आणि विद्यार्थ्यांचे सर्वांगीण मूल्यांकन यावर विशेष भर देण्यात आला आहे. SCERT, पुणे यांच्या नेतृत्वाखाली, हा उपक्रम शाळांना पारदर्शक, जबाबदार, आणि विद्यार्थी-केंद्रित बनवण्यासाठी कार्यरत आहे.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा