महाराष्ट्र सरकारने शालेय शिक्षणाला बळकटी देण्यासाठी आणि विशेषतः प्राथमिक शिक्षणाचा पाया मजबूत करण्यासाठी विद्याप्रवेश 2024-25 हा महत्त्वाकांक्षी उपक्रम हाती घेतला आहे. राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण 2020 (NEP 2020) च्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार आणि 'निपुण भारत' मिशनशी संलग्न असलेला हा उपक्रम प्रामुख्याने पहिल्या इयत्तेतील विद्यार्थ्यांना मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान कौशल्ये आत्मसात करण्यासाठी डिझाइन केला आहे.
या लेखात आपण विद्याप्रवेश 2024-25 चे उद्दिष्ट, रचना, अंमलबजावणी, वैशिष्ट्ये, आव्हाने आणि यशस्वीतेचा सविस्तर आढावा घेऊ.
1). विद्याप्रवेश 2024-25 चा परिचय.
विद्याप्रवेश हा एक विशेष कार्यक्रम आहे, जो इयत्ता पहिलीतील विद्यार्थ्यांना शालेय शिक्षणाची सुरुवात प्रभावीपणे आणि आनंददायी पद्धतीने करण्यासाठी तयार करण्यात आला आहे. हा उपक्रम 2022 मध्ये प्रायोगिक स्वरूपात सुरू झाला आणि 2024-25 या शैक्षणिक वर्षात तो संपूर्ण राज्यात राबवला जात आहे. यामागील मुख्य उद्दिष्ट आहे की, प्रत्येक विद्यार्थ्याला मूलभूत साक्षरता (वाचन, लेखन, बोलणे) आणि संख्याज्ञान (मूलभूत गणितीय संकल्पना) यांचे कौशल्य प्राप्त व्हावे, ज्यामुळे त्यांचा पुढील शैक्षणिक प्रवास सुलभ होईल.
विद्याप्रवेश हा केंद्र सरकारच्या निपुण भारत मिशनचा एक भाग आहे, ज्यामध्ये 2026-27 पर्यंत प्रत्येक विद्यार्थ्याला इयत्ता तिसरीपर्यंत मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान कौशल्ये प्राप्त होण्याचे उद्दिष्ट आहे. महाराष्ट्राने यासाठी निपुण महाराष्ट्र उपक्रम अंतर्गत विद्याप्रवेश 2024-25 ला प्राधान्य दिले आहे.
विद्याप्रवेश 2024-25 ची प्रमुख उद्दिष्टे खालीलप्रमाणे आहेत:
1). मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान:
इयत्ता पहिलीच्या विद्यार्थ्यांना मराठी, हिंदी किंवा इंग्रजी यापैकी निवडलेल्या भाषेत वाचन, लेखन आणि संभाषण कौशल्ये आत्मसात करवणे, तसेच मूलभूत गणितीय संकल्पना शिकवणे.
2). खेळ-आधारित शिक्षण:
विद्यार्थ्यांना आनंददायी आणि सहभागी पद्धतीने शिकवण्यासाठी खेळ आणि गट उपक्रमांचा वापर करणे.
3). सर्वसमावेशकता:
ग्रामीण, शहरी, आदिवासी आणि आर्थिकदृष्ट्या मागास भागातील विद्यार्थ्यांना समान शिक्षणाच्या संधी उपलब्ध करणे.
4). शिक्षकांचे सक्षमीकरण:
शिक्षकांना प्रशिक्षण आणि संसाधने प्रदान करून त्यांना प्रभावी अध्यापनासाठी सज्ज करणे.
5). पालकांचा सहभाग:
पालकांना शिक्षण प्रक्रियेत सहभागी करून विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक प्रगतीला चालना देणे.
3). विद्याप्रवेश 2024-25 ची रचना आणि अंमलबजावणी.
3.1) कालावधी आणि स्वरूप.
- कालावधी: विद्याप्रवेश हा 90 दिवसांचा विशेष अभ्यासक्रम आहे, जो शैक्षणिक वर्षाच्या सुरुवातीला (जून-ऑगस्ट 2024) राबवला जातो. यामुळे विद्यार्थ्यांना इयत्ता पहिलीच्या अभ्यासक्रमाला सुरुवात होण्यापूर्वी मूलभूत कौशल्ये आत्मसात करता येतात.
- स्वरूप: हा अभ्यासक्रम खेळ-आधारित, गट-आधारित आणि अनुभव-आधारित शिक्षणावर केंद्रित आहे. यात कथा, गाणी, खेळ, चित्रे आणि गट चर्चा यांचा समावेश आहे.
3.2) अभ्यासक्रमाची वैशिष्ट्ये.
- भाषा कौशल्ये: मराठी (किंवा इतर माध्यम) मधील अक्षरे, शब्द, वाक्ये आणि साध्या गोष्टींचे वाचन आणि लेखन.
- संख्याज्ञान: 1 ते 100 पर्यंतच्या संख्यांची ओळख, मोजणी, बेरीज-वजाबाकी आणि साध्या गणितीय संकल्पना.
- सामाजिक कौशल्ये: सहकार्य, संवाद आणि गट कार्य यांचा विकास.
- सर्जनशीलता: चित्रकला, हस्तकला आणि कथाकथन यासारख्या उपक्रमांद्वारे सर्जनशीलता वाढवणे.
3.3) संसाधने.
- विद्याप्रवेश कार्यपुस्तिका:
प्रत्येक विद्यार्थ्यासाठी विशेष कार्यपुस्तिका उपलब्ध करून दिली जाते, जी खेळ आणि उपक्रमांवर आधारित आहे.
- शिक्षक मार्गदर्शिका:
शिक्षकांना अध्यापनासाठी मार्गदर्शन आणि उपक्रमांचे नियोजन यासाठी विशेष मार्गदर्शिका प्रदान केली जाते.
- डिजिटल संसाधने:
निपुण महाराष्ट्र ॲप आणि ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मद्वारे शिक्षकांना डिजिटल सामग्री उपलब्ध आहे.
3.4) अंमलबजावणी.
- प्रशिक्षण: महाराष्ट्र राज्य शै旬िक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद (MSCERT) मार्फत शिक्षकांना विशेष प्रशिक्षण दिले जाते. यामध्ये ऑनलाइन आणि ऑफलाइन कार्यशाळांचा समावेश आहे.
- मूल्यमापन: विद्यार्थ्यांचे प्रारंभिक आणि अंतिम मूल्यमापन केले जाते, ज्यामुळे त्यांच्या प्रगतीचा आढावा घेता येतो.
- शालेय व्यवस्थापन समिती (SMC): स्थानिक स्तरावर शाळा व्यवस्थापन समिती विद्याप्रवेशच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी देखरेख करते.
4). विद्याप्रवेश 2024-25 ची वैशिष्ट्ये.
1). खेळ-आधारित शिक्षण:
- विद्याप्रवेश हा पारंपरिक अध्यापनापेक्षा वेगळा आहे, कारण यात खेळ, गाणी आणि गोष्टींचा वापर केला जातो. उदाहरणार्थ, अक्षरांची ओळख करवण्यासाठी चित्रे आणि गाणी, तर संख्यांची ओळख करवण्यासाठी मोजणी खेळ यांचा वापर होतो.
2). सर्वसमावेशक दृष्टिकोन:
- हा उपक्रम विशेषतः ग्रामीण आणि आदिवासी भागातील विद्यार्थ्यांसाठी डिझाइन केला आहे, ज्यांना प्री-स्कूल शिक्षणाची सुविधा उपलब्ध नसते.
3). पालकांचा सहभाग:
- पालकांसाठी विशेष कार्यशाळा आणि मार्गदर्शन सत्रे आयोजित केली जातात, ज्यामुळे ते आपल्या मुलांच्या शिक्षणात सक्रिय सहभाग घेऊ शकतात.
4). डिजिटल एकीकरण:
- निपुण महाराष्ट्र ॲप आणि VSK चॅटबॉटद्वारे शिक्षक आणि पालकांना त्वरित मार्गदर्शन आणि संसाधने उपलब्ध होतात.
5). निरंतर मूल्यमापन:
- विद्यार्थ्यांचे साप्ताहिक आणि मासिक मूल्यमापन केले जाते, ज्यामुळे त्यांच्या प्रगतीचा मागोवा घेता येतो.
5). यश आणि प्रभाव.
- प्रायोगिक यश: 2022 मध्ये विद्याप्रवेश उपक्रम प्रायोगिक स्वरूपात राबवला गेला, ज्यामध्ये 80% पेक्षा जास्त विद्यार्थ्यांनी मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान कौशल्ये आत्मसात केली.
- ग्रामीण भागात प्रभाव: ग्रामीण आणि आदिवासी भागातील विद्यार्थ्यांच्या शैक्षणिक संपादणुकीत लक्षणीय सुधारणा दिसून आली आहे.
- शिक्षकांचे सक्षमीकरण: MSCERT च्या प्रशिक्षणामुळे शिक्षकांना खेळ-आधारित अध्यापन पद्धतींचा अवलंब करता आला आहे, ज्यामुळे अध्यापन अधिक प्रभावी झाले आहे.
7). भविष्यातील दिशा.
- विस्तार: 2024-25 नंतर विद्याप्रवेश उपक्रमाचा विस्तार इयत्ता दुसरी आणि तिसरीसाठीही केला जाण्याची शक्यता आहे.
- डिजिटल सक्षमीकरण: ग्रामीण भागात डिजिटल सुविधा वाढवण्यासाठी शासन आणि खासगी क्षेत्राशी भागीदारी.
- पालक जागृती: पालकांसाठी अधिक जागृती मोहिमा आणि कार्यशाळा आयोजित करणे.
- निरंतर प्रशिक्षण: शिक्षकांसाठी सतत व्यावसायिक विकास (CPD) कार्यक्रम राबवणे.
विद्याप्रवेश 2024-25 हा महाराष्ट्राच्या शालेय शिक्षणातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे, जो प्राथमिक शिक्षणाचा पाया मजबूत करण्यासाठी आणि NEP 2020 च्या उद्दिष्टांना गाठण्यासाठी राबवला जात आहे. खेळ-आधारित आणि सर्वसमावेशक दृष्टिकोनामुळे हा उपक्रम विद्यार्थ्यांना शिक्षणाचा आनंददायी अनुभव देतो. येत्या काळात, संसाधनांची उपलब्धता, शिक्षकांचे प्रशिक्षण आणि पालकांचा सहभाग यावर लक्ष केंद्रित केल्यास विद्याप्रवेश हा उपक्रम महाराष्ट्रातील शिक्षण व्यवस्थेला नव्या उंचीवर नेऊ शकेल.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा