सूर्यग्रहण ही एक आश्चर्यकारक खगोलीय घटना आहे, जी मानवाला विश्वाच्या विशालतेची आणि निसर्गाच्या चमत्काराची जाणीव करून देते. सोशल मीडियावर आणि इतर माध्यमांमध्ये 2 ऑगस्ट 2025 रोजी होणाऱ्या "पूर्ण सूर्यग्रहणा"बद्दल अनेक दावे आणि चर्चा पसरल्या आहेत, ज्यामुळे लोकांमध्ये उत्साह आणि गोंधळ निर्माण झाला आहे.
या लेखात आपण या तारखेशी संबंधित सूर्यग्रहणाच्या वास्तविकतेचा शोध घेऊ, त्याचे वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व समजावून घेऊ आणि यासंदर्भातील गैरसमज दूर करू.
2 ऑगस्ट 2025 रोजी सूर्यग्रहण आहे का?
सर्वप्रथम, हे स्पष्ट करणे महत्त्वाचे आहे की 2 ऑगस्ट 2025 रोजी कोणतेही सूर्यग्रहण, मग ते पूर्ण, अंशिक किंवा वलयाकार, होणार नाही. NASA, TimeandDate.com आणि इतर विश्वसनीय खगोलशास्त्रीय संस्थांच्या माहितीनुसार, 2025 मध्ये दोन सूर्यग्रहणे होणार आहेत, परंतु ती 2 ऑगस्ट रोजी नाहीत:
1). 29 मार्च 2025: अंशिक सूर्यग्रहण, जे युरोप, उत्तर आशिया, उत्तर/पश्चिम आफ्रिका, उत्तर अमेरिकेचा काही भाग, दक्षिण अमेरिकेचा उत्तर भाग, अटलांटिक आणि आर्क्टिक प्रदेशात दिसले होते.
2). 21 सप्टेंबर 2025: अंशिक सूर्यग्रहण, जे ऑस्ट्रेलिया, अटलांटिक आणि पॅसिफिक महासागर, न्यूझीलंड आणि अंटार्क्टिकामध्ये दिसेल. भारतात हे ग्रहण दृश्यमान नसेल, परंतु ऑस्ट्रेलियाच्या दक्षिण-पूर्व किनारपट्टीवर आणि न्यूझीलंडमध्ये पहाटे सूर्योदयानंतर काही काळ दिसेल.
सोशल मीडियावर, विशेषतः 2 ऑगस्ट 2025 रोजी "शतकातील सर्वात लांब पूर्ण सूर्यग्रहण" होणार असल्याचे दावे पसरले आहेत, ज्यामुळे "संपूर्ण पृथ्वीवर 6 मिनिटांसाठी अंधार" होईल असे भाकीत केले गेले आहे. हे दावे पूर्णपणे चुकीचे आहेत. वास्तविकता अशी आहे की हे ग्रहण 2 ऑगस्ट 2027 रोजी होणार आहे, आणि ते खरोखरच 21व्या शतकातील सर्वात लांब पूर्ण सूर्यग्रहणांपैकी एक असेल.
सोशल मीडियावरील गोंधळामुळे 2025 च्या तारखेचा उल्लेख झाला असला तरी, खरा "शतकातील सर्वात लांब पूर्ण सूर्यग्रहण" 2 ऑगस्ट 2027 रोजी होणार आहे. या ग्रहणाला "ग्रेट नॉर्थ आफ्रिकन एक्लिप्स" असे संबोधले जात आहे, आणि त्याची काही वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:
1). कालावधी आणि वैशिष्ट्ये:
1)- कालावधी: हे ग्रहण 6 मिनिटे आणि 23 सेकंदांपर्यंत टिकेल, जे 1991 ते 2114 दरम्यान जमिनीवर दिसणारे सर्वात लांब पूर्ण सूर्यग्रहण आहे. इजिप्तमधील न्यू व्हॅली गव्हर्नरेटच्या ईशान्य भागात आणि लक्सर शहरात याची सर्वाधिक कालावधी (6 मिनिटे 22 सेकंद) असेल.
2)- खगोलीय संरेखन: या ग्रहणादरम्यान, पृथ्वी सूर्यापासून सर्वात दूर (अ‍ॅफेलियन) असेल, ज्यामुळे सूर्य आकाशात किंचित लहान दिसेल. त्याचवेळी, चंद्र पृथ्वीच्या सर्वात जवळ (पेरिगी) असेल, ज्यामुळे तो मोठा दिसेल. यामुळे चंद्र सूर्याला पूर्णपणे झाकण्यास सक्षम असेल, आणि ग्रहणाचा कालावधी वाढेल.
3)- पथ: ग्रहणाचा पूर्णता पथ (path of totality) अटलांटिक महासागरापासून सुरू होईल, दक्षिण स्पेन, जिब्राल्टर, उत्तर आफ्रिका (मोरोक्को, अल्जेरिया, ट्युनिशिया, लिबिया, इजिप्त), मध्य पूर्व (सौदी अरेबिया, येमेन) आणि शेवटी इंडियन महासागरातील चागोस द्वीपसमूहात संपेल.
2). भारतातील दृश्यमानता:
1)- भारतात पूर्ण ग्रहण दिसणार नाही: भारत या ग्रहणाच्या पूर्णता पथात येत नाही, त्यामुळे पूर्ण सूर्यग्रहण दिसणार नाही. तथापि, भारताच्या पश्चिम आणि वायव्य भागात (जसे की गुजरात, राजस्थान, गोवा, आणि मुंबई) अंशिक सूर्यग्रहण दिसेल.
2)- वेळ: हे अंशिक ग्रहण सायंकाळी 4:00 ते 6:00 वाजेदरम्यान (IST) दिसेल, स्थानानुसार बदल होऊ शकतो. सूर्यास्तामुळे काही भागात दृश्यमानता मर्यादित असेल.
3)- सूर्याचा झाकला जाणारा भाग: भारतात सूर्याचा 10% ते 30% भाग झाकला जाईल, जे स्थानानुसार बदलेल.
3). वैज्ञानिक महत्त्व:
1)- सौर corona अभ्यास: या ग्रहणाचा दीर्घ कालावधी खगोलशास्त्रज्ञांना सूर्याच्या बाह्य वातावरणाचा (corona) सखोल अभ्यास करण्याची संधी देईल. सौर ज्वाला (solar flares), चुंबकीय क्षेत्र आणि coronal mass ejections (CMEs) यांचा अभ्यास करण्यासाठी हे ग्रहण उपयुक्त ठरेल.
2)- वातावरणीय बदल: ग्रहणादरम्यान तापमानात घट, प्राण्यांच्या वर्तनातील बदल आणि हवामानावर होणारा परिणाम यांचा अभ्यास केला जाईल.
3)- खगोलीय उपकरणांची कॅलिब्रेशन: ESA च्या Solar Orbiter आणि NASA च्या Parker Solar Probe यांसारख्या उपकरणांच्या कॅलिब्रेशनसाठी हे ग्रहण उपयुक्त ठरेल.
4). सांस्कृतिक आणि धार्मिक महत्त्व:
1)- भारतीय संदर्भ: हिंदू धर्मात सूर्यग्रहणाला राहू आणि केतू या ग्रहांशी जोडले जाते. ग्रहणकाळात मंदिरे बंद ठेवली जातात, आणि लोक स्नान, दान आणि प्रार्थना यांसारखे धार्मिक विधी करतात.
2)- आधुनिक दृष्टिकोन: वैज्ञानिक प्रबोधनामुळे आता अनेक लोक सूर्यग्रहणाला एक नैसर्गिक खगोलीय घटना म्हणून पाहतात आणि सुरक्षितपणे त्याचा आनंद घेतात.
सूर्यग्रहण सुरक्षितपणे कसे पाहावे?
सूर्यग्रहण पाहणे रोमांचक असले तरी थेट सूर्याकडे पाहणे डोळ्यांना हानीकारक ठरू शकते. खालील सुरक्षित पद्धतींचा अवलंब करावा:
1). सौर चष्मा (Solar Eclipse Glasses): ISO 12312-2 प्रमाणित सौर चष्मा वापरावा. हे चष्मे सूर्याच्या हानिकारक किरणांपासून डोळ्यांचे संरक्षण करतात.
2). पिनहोल प्रोजेक्शन: एका कागदावर लहान छिद्र करून त्याद्वारे सूर्याचा प्रतिबिंब दुसऱ्या पृष्ठभागावर पाहता येते.
3). सौर फिल्टरसह टेलिस्कोप/दुर्बिण: योग्य सौर फिल्टर असलेली उपकरणे वापरावीत.
4). सावधानी: सामान्य सनग्लासेस किंवा इतर साधने वापरून थेट सूर्याकडे पाहणे टाळावे, कारण यामुळे कायमस्वरूपी डोळ्यांचे नुकसान होऊ शकते. पूर्ण ग्रहणाच्या कालावधीतच (जेव्हा सूर्य पूर्णपणे झाकलेला असेल) सौर चष्मा काढता येतो, परंतु सूर्याचा थोडासाही प्रकाश दिसू लागताच पुन्हा चष्मा घालावा.
2 ऑगस्ट 2025 च्या गैरसमजांचे खंडन.
सोशल मीडियावर पसरलेल्या चुकीच्या माहितीमुळे लोकांमध्ये गोंधळ निर्माण झाला आहे. या गैरसमजांचे खंडन खालीलप्रमाणे:
1). "2 ऑगस्ट 2025 रोजी 6 मिनिटांसाठी पृथ्वीवर अंधार होईल": हे खोटे आहे. 2025 मध्ये या तारखेला कोणतेही सूर्यग्रहण नाही. हा दावा 2027 च्या ग्रहणाशी गोंधळला आहे.
2). "हा शतकातील सर्वात लांब ग्रहण आहे": खरे आहे, परंतु हे 2027 मध्ये होणार आहे, 2025 मध्ये नाही.
3). "संपूर्ण पृथ्वीवर अंधार होईल": पूर्ण सूर्यग्रहण केवळ पूर्णता पथात (path of totality) दिसते, जो पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील एक अरुंद पट्टी असतो. संपूर्ण पृथ्वीवर एकाच वेळी अंधार होणे अशक्य आहे.
2025 मधील इतर खगोलीय घटना.
2 ऑगस्ट 2025 रोजी सूर्यग्रहण नसले तरी 2025 मध्ये खालील खगोलीय घटना घडतील:
- 7-8 सप्टेंबर 2025: पूर्ण चंद्रग्रहण, जे युरोप, आशिया, ऑस्ट्रेलिया, आफ्रिका, उत्तर आणि दक्षिण अमेरिका, पॅसिफिक, अटलांटिक आणि अंटार्क्टिकामध्ये दिसेल. भारतात हे चंद्रग्रहण रात्री 1:28 वाजता (IST) शिखरावर असेल.
- 13-14 मार्च 2025: पूर्ण चंद्रग्रहण, जे भारतात दिसणार नाही.
2 ऑगस्ट 2025 रोजी कोणतेही सूर्यग्रहण होणार नाही, आणि सोशल मीडियावरील दावे हे 2 ऑगस्ट 2027 रोजी होणाऱ्या "ग्रेट नॉर्थ आफ्रिकन एक्लिप्स"शी गोंधळलेले आहेत. हे 2027 चे ग्रहण खरोखरच एक ऐतिहासिक घटना असेल, ज्याची पूर्णता 6 मिनिटे आणि 23 सेकंदांपर्यंत टिकेल आणि युरोप, उत्तर आफ्रिका आणि मध्य पूर्वात दिसेल. भारतात अंशिक ग्रहण दिसेल, परंतु पूर्ण ग्रहणासाठी प्रवासाची योजना करावी लागेल. सूर्यग्रहण पाहताना योग्य खबरदारी घेणे आवश्यक आहे, आणि चुकीच्या माहितीवर विश्वास ठेवण्याऐवजी NASA, TimeandDate.com यांसारख्या विश्वसनीय स्रोतांवर अवलंबून राहावे.
खगोलप्रेमींसाठी 2027 चे हे ग्रहण एक अविस्मरणीय अनुभव असेल, आणि त्यासाठी आतापासूनच तयारी सुरू करणे योग्य ठरेल. सूर्य, चंद्र आणि पृथ्वी यांचा हा खगोलीय नृत्य निसर्गाच्या चमत्कारांचा आणि विश्वाच्या सौंदर्याचा अनुभव घेण्याची संधी देईल.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा