खेलो इंडिया ही भारत सरकारची एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे जी देशातील खेळ संस्कृतीला आधारभूत स्तरावर पुनरुज्जीवित करण्यासाठी सुरू करण्यात आली आहे. 'खेलो इंडिया' म्हणजे 'भारत खेळा' असा अर्थ असून, ही योजना २०१७-१८ मध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या नेतृत्वाखाली खेळमंत्री विजय गोयल आणि राज्यवर्धन सिंह राठोड यांच्या कार्यकाळात सुरू झाली. ही योजना खेळांच्या माध्यमातून जनसामान्यांना प्रोत्साहन देणे, प्रतिभावान खेळाडूंना ओळखणे, त्यांना प्रशिक्षण देणे आणि देशाला एक महान खेळाडू राष्ट्र बनविणे हे उद्दिष्ट आहे. खेलो इंडिया अंतर्गत विविध खेळ स्पर्धा, केंद्रे आणि पायाभूत सुविधांचा विकास केला जातो, ज्यामुळे लाखो तरुणांना खेळात भाग घेण्याची संधी मिळली.
खेलो इंडियाचा इतिहास.
खेलो इंडियाचा उद्देश.
घटक आणि कार्यक्रम.
उपलब्ध्या.
खेलो इंडियाचा प्रभाव.
खेलो भारत नीति-२०२५ अंतर्गत भविष्यातील योजना जागतिक उत्कृष्टता, आर्थिक विकास आणि सामाजिक एकीकरणावर केंद्रित आहे. अधिक केंद्रे, स्पर्धा आणि तंत्रज्ञानाचा वापर (जसे एआय-सहाय्यित प्रतिभा ओळख) करण्याची योजना आहे. २०२५-२६ पर्यंत योजना अधिक विस्तृत होईल, ज्यात CSR आणि सरकारी योजनांच्या एकत्रीकरणाने निधी वाढवला जाईल. अंतिम ध्येय भारताला खेळ महासत्ता बनविणे आहे.
खेलो इंडियाची सुरुवात २०१७ मध्ये झाली, जेव्हा सरकारने खेळांच्या विकासासाठी एक राष्ट्रीय कार्यक्रम सुरू केला. २०१८ मध्ये दिल्लीत प्रथम खेलो इंडिया शाळा स्पर्धा आयोजित करण्यात आल्या, ज्यात १६ खेळांचा समावेश होता. २०१९ पासून या स्पर्धांना खेलो इंडिया युवा स्पर्धा असे नामकरण करण्यात आले आणि इंडियन ऑलिंपिक असोसिएशन (IOA) ची भागीदारी सुरू झाली. २०२० मध्ये खेलो इंडिया विद्यापीठ स्पर्धा आणि हिवाळी स्पर्धा सुरू झाल्या. २०२१-२२ ते २०२५-२६ पर्यंतच्या ऑपरेशनल मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार ही योजना अधिक विस्तृत करण्यात आली आहे. १ जुलै २०२५ रोजी खेलो भारत नीति-२०२५ सुरू करण्यात आली, जी पाच मुख्य स्तंभांवर आधारित आहे: जागतिक स्तरावर उत्कृष्टता, खेळांद्वारे आर्थिक विकास, सामाजिक विकास, खेळांना लोकचळवळ बनविणे आणि राष्ट्रीय शिक्षण धोरण २०२० सोबत एकत्रीकरण.
खेलो इंडियाचे मुख्य उद्देश खालीलप्रमाणे आहेत:
1)- आधारभूत स्तरावर खेळ संस्कृतीचा विकास करणे आणि सर्व खेळांसाठी मजबूत चौकट तयार करणे.
2)- प्रतिभावान खेळाडूंना ओळखणे, त्यांना प्रशिक्षण देणे आणि त्यांच्या विकासासाठी आर्थिक सहाय्य प्रदान करणे. प्राधान्य खेळांमधील खेळाडूंना दरवर्षी ५ लाख रुपयांची आर्थिक मदत ८ वर्षांसाठी दिली जाते.
3)- खेळांद्वारे मुलांचा सर्वांगीण विकास, समुदाय विकास, सामाजिक एकीकरण, लिंग समानता, निरोगी जीवनशैली आणि राष्ट्रीय अभिमान वाढविणे.
4)- खेळ विज्ञान, वैद्यक आणि नवकल्पनांचा वापर करून खेळाडूंची कामगिरी सुधारणे.
5)- महिलांसाठी, अपंग व्यक्तींसाठी आणि दुर्गम भागांसाठी समावेशकता सुनिश्चित करणे.
6)- १४ ऑलिंपिक खेळांवर विशेष लक्ष केंद्रित करून देशाला खेळ महासत्ता बनविणे.
खेलो इंडिया योजनेचे पाच मुख्य घटक आहेत:
1). खेळ पायाभूत सुविधांचा निर्माण आणि अपग्रेडेशन:
सिंथेटिक ट्रॅक, हॉकी मैदान, फुटबॉल टर्फ, बहुउद्देशीय हॉल, स्विमिंग पूल इत्यादींचा विकास. राज्य, शैक्षणिक संस्था आणि संरक्षण संस्थांना यासाठी निधी दिला जातो.
2). खेळ स्पर्धा आणि प्रतिभा विकास:
खेलो इंडिया युवा स्पर्धा, विद्यापीठ स्पर्धा, हिवाळी स्पर्धा इत्यादी. २०२५ मध्ये युवा स्पर्धांमध्ये २७ खेळांचा समावेश आहे, ज्यात पारंपरिक खेळ जसे कलारीपयट्टू, मल्लखंब आणि गटका समाविष्ट आहेत. प्रतिभा ओळखण्यासाठी राष्ट्रीय स्पर्धा आणि समुदाय प्रशिक्षक विकास.
3). खेलो इंडिया केंद्रे आणि खेळ अकादम्या:
६७९ जिल्ह्यांमध्ये १००० हून अधिक केंद्रे आहेत, ज्यात खेलो इंडिया राज्य उत्कृष्टता केंद्रे (KISCE) समाविष्ट आहेत. माजी चॅम्पियन खेळाडूंना प्रशिक्षक म्हणून नियुक्त केले जाते.
4). फिट इंडिया चळवळ:
शाळा मुलांच्या शारीरिक मूल्यांकन, फिट इंडिया शाळा प्रमाणपत्र आणि फिटनेस मोहिमा जसे क्विझ आणि धावणे.
5). खेळांद्वारे समावेशकता वाढविणे:
दुर्गम भागांमध्ये शांतता आणि विकासासाठी खेळ, ग्रामीण/स्वदेशी/आदिवासी खेळांचा प्रचार, अपंग व्यक्ती आणि महिलांसाठी खेळ.
याशिवाय, खेलो इंडिया अस्मिता २०२५ अंतर्गत महिलांसाठी खेळ लीग आणि ग्रासरूट स्तरावर विकासावर भर आहे.
खेलो इंडियाने अनेक उपलब्ध्या मिळवल्या आहेत:
1)- ३४१ सुविधा आणि १००० हून अधिक खेळ केंद्रे जोडली गेली.
2)- युवा स्पर्धांमध्ये महाराष्ट्राने २०१९, २०२०, २०२३, २०२४ आणि २०२५ मध्ये विजय मिळवला, तर हरियाणाने २०१८ आणि २०२१ मध्ये.
3)- विद्यापीठ स्पर्धांमध्ये पंजाब विद्यापीठ आणि चंदीगढ विद्यापीठाने यश मिळवले.
4)- हिवाळी स्पर्धांमध्ये जम्मू आणि काश्मीरने बहुतेक वेळा विजय मिळवला.
5)- मिनर्वा अकादमीला २०२० मध्ये KISCE म्हणून मान्यता मिळाली आणि राजस्थानमध्ये ३३ केंद्रे सुरू झाली.
6)- पारंपरिक खेळांना प्रोत्साहन देऊन त्यांची लोकप्रियता वाढवली.
खेलो इंडियाचा प्रभाव देशभर दिसून येतो. ही योजना लाखो तरुणांना खेळात सहभागी करून घेते, ज्यामुळे आरोग्य, शिक्षण आणि सामाजिक विकास होतो. प्रतिभा ओळख आणि विकासामुळे भारताची ऑलिंपिक आणि आंतरराष्ट्रीय स्पर्धांमधील कामगिरी सुधारली आहे. महिलांसाठी आणि अपंगांसाठी विशेष सुविधांमुळे समावेशकता वाढली आहे. खेळांद्वारे आर्थिक संधी निर्माण होत आहेत, जसे रोजगार आणि पर्यटन. ही योजना खेळांना लोकचळवळ बनवते आणि राष्ट्रीय शिक्षण धोरणाशी जोडून शैक्षणिक संस्थांमध्ये खेळांना प्राधान्य देते.
खेलो इंडिया ही योजना भारताच्या खेळ भविष्याची आधारशिला आहे, जी तरुण पिढीला प्रेरणा देते आणि देशाला जागतिक स्तरावर चमकण्यास मदत करते.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा