राष्ट्रीय क्रीडा दिन: भारतातील खेळ संस्कृतीचा उत्सव.

राष्ट्रीय क्रीडा दिन: भारतातील खेळ संस्कृतीचा उत्सव.

       राष्ट्रीय क्रीडा दिन हा भारतात दरवर्षी २९ ऑगस्ट रोजी साजरा केला जाणारा एक महत्त्वपूर्ण दिवस आहे. हा दिवस हॉकीचे जादूगार म्हणून ओळखले जाणारे मेजर ध्यानचंद यांच्या जन्मदिनानिमित्त (२९ ऑगस्ट १९०५) साजरा केला जातो. ध्यानचंद यांनी भारताला हॉकीमध्ये जागतिक स्तरावर यश मिळवून दिले असून, त्यांच्या स्मृतीत हा दिवस खेळाडूंना सन्मानित करण्यासाठी आणि जनसामान्यांना खेळ आणि शारीरिक तंदुरुस्तीला प्रोत्साहन देण्यासाठी समर्पित आहे. २०२५ मध्ये हा दिवस तीन दिवसीय जन आंदोलन म्हणून साजरा केला जात आहे, ज्यामुळे देशभरात खेळ आणि फिटनेसची चळवळ उभी राहणार आहे.

राष्ट्रीय क्रीडा दिनाचा इतिहास.

       मेजर ध्यानचंद यांचा जन्म २९ ऑगस्ट १९०५ रोजी अलाहाबाद (आता प्रयागराज) येथे झाला. ते भारतीय लष्करात सामील झाले आणि त्यांच्या हॉकी कौशल्यामुळे जगप्रसिद्ध झाले. १९२६ ते १९४९ या कारकिर्दीत त्यांनी ४०० हून अधिक गोल केले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली भारताने १९२८ (एम्स्टरडॅम), १९३२ (लॉस एंजेलिस) आणि १९३६ (बर्लिन) ऑलिंपिकमध्ये सुवर्णपदके जिंकली. ध्यानचंद यांना 'हॉकीचे जादूगार' म्हणून ओळखले जाते, कारण त्यांच्या स्टिकवर चेंडू जणू चिकटलेला असायचा. त्यांच्या प्रशिक्षक पंकज गुप्ता यांच्याकडून त्यांनी खेळ शिकला.

         राष्ट्रीय क्रीडा दिनाची सुरुवात १९९५ मध्ये झाली, परंतु २०१२ पासून तो राष्ट्रीय स्तरावर साजरा केला जाऊ लागला. भारत सरकारने ध्यानचंद यांच्या जन्मदिनाला राष्ट्रीय क्रीडा दिन म्हणून घोषित केले, ज्यामुळे खेळाडूंना प्रोत्साहन मिळावे आणि तरुण पिढी खेळांकडे वळावी हे उद्दिष्ट आहे. २०१९ मध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी फिट इंडिया मूव्हमेंट सुरू केले, ज्याने या दिवसाला अधिक महत्त्व प्राप्त झाले.

राष्ट्रीय क्रीडा दिनाचे महत्त्व.

       राष्ट्रीय क्रीडा दिनाचे महत्त्व केवळ ध्यानचंद यांच्या स्मृतीपुरते मर्यादित नाही, तर तो देशातील खेळ संस्कृतीला मजबूत करण्यासाठी एक व्यासपीठ आहे. या दिवशी खेळाडूंना सन्मानित केले जाते, ज्यात राष्ट्रपतींच्या हस्ते खेल रत्न, अर्जुन पुरस्कार, द्रोणाचार्य पुरस्कार आणि ध्यानचंद पुरस्कार दिले जातात. हे पुरस्कार खेळाडू आणि प्रशिक्षकांच्या योगदानाला मान्यता देतात.

       या दिवसाचे मुख्य उद्देश आहेत:

1)- तरुणांना खेळ आणि शारीरिक तंदुरुस्तीला प्रोत्साहन देणे, ज्यामुळे जीवनशैलीशी संबंधित आजार टाळता येतील.

2)- खेळांद्वारे शिस्त, टीमवर्क, मैत्री आणि समानता यांसारख्या मूल्यांचा प्रसार.

3)- अपंग, महिला आणि दुर्गम भागातील लोकांसाठी समावेशक खेळांना प्रोत्साहन.

4)- भारताला जागतिक खेळ महासत्ता बनविणे, जसे २०३६ ऑलिंपिक आयोजनाच्या दृष्टीने.

      २०२५ मध्ये या दिवसाचे महत्त्व अधिक वाढले आहे, कारण तो 'स्पोर्ट टू प्रमोट पीसफुल अँड इन्क्लूझिव्ह सोसायटीज' या थीमखाली साजरा केला जात आहे, ज्यामुळे खेळांद्वारे शांतता, एकता आणि समावेशकता वाढवण्यावर भर आहे.

उत्सव आणि कार्यक्रम.

       राष्ट्रीय क्रीडा दिन देशभरात विविध कार्यक्रमांद्वारे साजरा केला जातो. शाळा, महाविद्यालये, खेळ अकादम्या आणि समुदायमध्ये मध्ये स्पर्धा, वर्कशॉप आणि जागरूकता मोहिमा आयोजित केल्या जातात. लोक कबड्डी, मॅरेथॉन, बास्केटबॉल, हॉकी इत्यादी खेळांमध्ये भाग घेतात.

       २०२५ मध्ये हा दिवस तीन दिवसीय जन आंदोलन म्हणून साजरा केला जात आहे (२९ ते ३१ ऑगस्ट), ज्याचे नेतृत्व फिट इंडिया मिशन करत आहे. या वर्षीची कॅम्पेन थीम 'एक घंटा, खेल के मैदान में' आहे, ज्यामुळे लोकांना दररोज कमीत कमी एक तास खेळ आणि शारीरिक क्रियाकलापांसाठी वेळ देण्याचे आवाहन केले जात आहे.

कार्यक्रमांची रूपरेषा खालीलप्रमाणे आहे:

1)- दिवस १ (२९ ऑगस्ट): ध्यानचंद यांना श्रद्धांजली, फिट इंडिया प्लेज आणि एक तास खेळ स्पर्धा.

2)- दिवस २ (३० ऑगस्ट): खेळांवर चर्चा, फिटनेस व्याख्याने आणि पारंपरिक खेळ जसे खो-खो, कबड्डी, व्हॉलीबॉल, सॅक रेस आणि टग ऑफ वॉर यांच्या स्पर्धा.

3)- दिवस ३ (३१ ऑगस्ट): फिट इंडिया संडेज ऑन सायकल, योग सत्र, तरुणांसाठी खेळ स्पर्धा आणि ज्येष्ठ नागरिकांसाठी फिटनेस वॉक.

       हे कार्यक्रम शाळा, महाविद्यालये, युवा क्लब, रेसिडेंट वेलफेअर असोसिएशन, पंचायत, कॉर्पोरेट्स आणि खेळ संस्थांद्वारे आयोजित केले जातात. ३५ कोटी हून अधिक विद्यार्थी आणि नागरिक यात सहभागी होणार आहेत. ऑलिंपिक आणि पॅरालिंपिक पदक विजेते, खेळाडू आणि सार्वजनिक प्रतिनिधी देशभरात कार्यक्रमांना उपस्थित राहणार आहेत. याशिवाय, आत्मनिर्भर भारत अंतर्गत स्पोर्ट्स मॅन्युफॅक्चरिंगवर राष्ट्रीय कॉन्क्लेव आणि फिट इंडिया ऍपवर कार्बन सेव्हिंग्स इन्सेंटिव्हायझेशन फीचर सुरू केले जाईल.

उपलब्ध्या आणि प्रभाव.

        राष्ट्रीय क्रीडा दिनामुळे भारतात खेळ संस्कृतीला चालना मिळाली आहे. फिट इंडिया मूव्हमेंटमुळे लाखो लोक शारीरिक क्रियाकलापांमध्ये सहभागी झाले आहेत. या दिवसामुळे तरुणांना प्रेरणा मिळते आणि खेळाडूंना सन्मान मिळतो, ज्यामुळे भारताची जागतिक स्पर्धांमधील कामगिरी सुधारली आहे. २०२५ च्या तीन दिवसीय उत्सवामुळे हे प्रभाव अधिक विस्तृत होणार आहेत, ज्यामुळे खेळांना लोकचळवळ बनवण्यात मदत होईल.

        राष्ट्रीय क्रीडा दिन भविष्यात खेळांद्वारे शांतता आणि विकासाला प्रोत्साहन देण्यावर केंद्रित राहील. भारत २०३६ ऑलिंपिक आयोजनाच्या तयारीत आहे, आणि या दिवसाच्या माध्यमातून जनसहभाग वाढवला जाईल. हा दिवस केवळ स्मृती नाही, तर भारताच्या खेळ भविष्याची आधारशिला आहे, जो तरुणांना निरोगी आणि सक्रिय जीवनशैलीकडे नेतो.