शहीद भगत सिंह: एक महान क्रांतिकारी विचारधारा.

शहीद भगत सिंह: एक महान क्रांतिकारी विचारधारा.

      शहीद भगत सिंह हे भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यातील एक अजरामर नाव आहे. त्यांचा जन्म २८ सप्टेंबर १९०७ रोजी पंजाबमधील बंगा गावात (आता पाकिस्तानात) एका शीख कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील किशन सिंह आणि आई विद्यावती यांनी त्यांच्यामध्ये देशभक्ती आणि सामाजिक न्यायाची भावना लहानपणापासून रुजवली. भगत सिंह यांचे जीवन, विचार आणि बलिदान यांनी भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्याला एक नवीन दिशा दिली आणि आजही ते करोडो भारतीयांसाठी प्रेरणास्रोत आहेत. हा लेख त्यांच्या जीवनातील प्रमुख पैलू, क्रांतिकारी कार्य, विचारसरणी आणि वारसा यावर सविस्तर प्रकाश टाकतो.

प्रारंभिक जीवन आणि प्रेरणा.

      भगत सिंह यांचा जन्म एका क्रांतिकारी पार्श्वभूमी असलेल्या कुटुंबात झाला. त्यांचे वडील आणि काका अजित सिंह हे ब्रिटिशविरोधी चळवळीत सक्रिय होते. लहानपणीच भगत सिंह यांना स्वातंत्र्याच्या कल्पनेची ओळख झाली. १९१९ मध्ये जालियनवाला बाग हत्याकांडाने त्यांच्या मनावर खोल परिणाम झाला. वयाच्या अवघ्या १२ व्या वर्षी ते या घटनास्थळी गेले आणि रक्ताने माखलेली माती गोळा करून देशासाठी बलिदान देण्याची शपथ घेतली. 

       त्यांनी लाहोरच्या डी.ए.व्ही. शाळेत आणि नंतर नॅशनल कॉलेजमध्ये शिक्षण घेतले. पण महात्मा गांधींच्या असहकार आंदोलनात सहभाग घेतल्यानंतर त्यांनी शिक्षण सोडले. गांधीजींच्या नेतृत्वाखालील आंदोलन रद्द झाल्याने भगत सिंह निराश झाले आणि त्यांनी सशस्त्र क्रांतीचा मार्ग निवडला. युरोपातील समाजवादी विचारवंत जैसे की कार्ल मार्क्स, लेनिन आणि ट्रॉटस्की यांच्या लेखनाचा त्यांच्यावर मोठा प्रभाव पडला. ते अराजकतावादी आणि समाजवादी विचारसरणीचे समर्थक झाले.

क्रांतिकारी चळवळीतील सहभाग.

      १९२० च्या दशकात भगत सिंह यांनी सक्रिय क्रांतिकारी कार्य सुरू केले. १९२६ मध्ये त्यांनी नौजवान भारत सभा नावाची संघटना स्थापन केली, ज्याचा उद्देश तरुणांना एकत्र आणणे आणि क्रांतिकारी विचारांचा प्रसार करणे हा होता. ही संघटना धर्मनिरपेक्ष होती आणि हिंदू-मुस्लिम ऐक्यावर भर देत असे. 

     १९२८ मध्ये त्यांनी हिंदुस्तान सोशलिस्ट रिपब्लिकन असोसिएशन (HSRA) मध्ये सामील झाले. ही संघटना चंद्रशेखर आझाद यांच्या नेतृत्वाखाली कार्यरत होती आणि तिचे ध्येय सशस्त्र क्रांतीद्वारे ब्रिटिश राजवट उलथवणे हे होते. HSRA ने सामाजिक आणि आर्थिक समानतेवर आधारित समाजरचना निर्माण करण्याचे स्वप्न पाहिले.

सॉन्डर्स हत्याकांड: बदल्याची ज्वाला.

     १९२८ मध्ये सायमन कमिशनच्या विरोधात लाहोरमध्ये निदर्शने झाली. या निदर्शनांदरम्यान ब्रिटिश पोलिसांनी लाला लाजपत राय यांच्यावर लाठीचार्ज केला, ज्यामुळे त्यांचा मृत्यू झाला. लाला लाजपत राय हे भगत सिंह यांचे आदर्श होते, आणि या घटनेने त्यांना प्रचंड राग आला. बदला घेण्यासाठी भगत सिंह, राजगुरु, सुखदेव आणि चंद्रशेखर आझाद यांनी योजना आखली. 

       १७ डिसेंबर १९२८ रोजी लाहोरमध्ये ब्रिटिश पोलीस अधिकारी जे.पी. सॉन्डर्स यांची हत्या करण्यात आली. या कृतीनंतर भगत सिंह आणि त्यांचे सहकारी भूमिगत झाले. त्यांनी 'लाँग लिव्ह द रिव्होल्यूशन' असे पोस्टर्स लावले आणि जनतेला ब्रिटिश अन्यायाविरुद्ध जागृत करण्याचा प्रयत्न केला. या घटनेने भगत सिंह यांना देशभरात 'क्रांतिकारी' म्हणून ओळख मिळाली.

दिल्ली असेंबली बम हल्ला: जागृतीचा स्फोट.

      सॉन्डर्स हत्येनंतर भगत सिंह दिल्लीत गेले आणि तेथे क्रांतिकारी कार्य सुरू ठेवले. ८ एप्रिल १९२९ रोजी त्यांनी आणि बटुकेश्वर दत्त यांनी दिल्लीच्या सेंट्रल लेजिस्लेटिव्ह असेंबलीत दोन बॉम्ब फेकले. हे बॉम्ब कोणालाही इजा पोहोचवण्यासाठी नव्हते, तर ब्रिटिश सरकारचे लक्ष वेधण्यासाठी आणि 'ट्रेड डिस्प्यूट बिल' आणि 'पब्लिक सेफ्टी बिल' सारख्या दडपशाही कायद्यांविरुद्ध निषेध नोंदवण्यासाठी होते. 

      बॉम्ब फेकल्यानंतर त्यांनी "इन्कलाब जिंदाबाद" (क्रांती अमर राहो) आणि "डाउन विथ ब्रिटिश इम्पीरियलिझम" अशा घोषणा दिल्या. त्यांनी स्वत:ला अटक करून घेतले आणि कोर्टात आपल्या कृतीचे समर्थन केले. या घटनेने भगत सिंह यांना राष्ट्रीय नायक म्हणून प्रसिद्धी मिळाली आणि स्वातंत्र्यलढ्यात नवीन ऊर्जा भरली.

तुरुंगातील संघर्ष आणि विचारसरणी.

     अटकेनंतर भगत सिंह, राजगुरु आणि सुखदेव यांना लाहोर तुरुंगात ठेवण्यात आले. तुरुंगात असतानाही त्यांनी आपले क्रांतिकारी कार्य थांबवले नाही. त्यांनी तुरुंगातील कैद्यांच्या अधिकारांसाठी उपोषण केले आणि ब्रिटिश कैद्यांना मिळणाऱ्या विशेष सुविधांविरुद्ध लढा दिला. हे उपोषण ६३ दिवस चालले आणि त्यामुळे भगत सिंह यांचे आरोग्य बिघडले, पण त्यांचा निर्धार डगमगला नाही.

      तुरुंगात भगत सिंह यांनी विपुल वाचन केले आणि लेख लिहिले. त्यांचे प्रसिद्ध निबंध जैसे "मी नास्तिक का आहे?" (Why I am an Atheist) मध्ये त्यांनी धर्म आणि विज्ञान यांच्यावरील आपले विचार मांडले. ते म्हणत, "क्रांती म्हणजे फक्त स्वातंत्र्य नव्हे, तर शोषणमुक्त समाजाची निर्मिती." त्यांची विचारसरणी मार्क्सवादी होती आणि ते सामाजिक समानता, मजुरांचे हक्क आणि शेतकऱ्यांच्या न्यायासाठी लढले. त्यांनी 'किरती' आणि 'प्रताप' सारख्या वृत्तपत्रांत लेख लिहिले.

फाशी आणि शहादत.

    भगत सिंह, राजगुरु आणि सुखदेव यांच्यावर सॉन्डर्स हत्याकांड आणि असेंबली बॉम्ब प्रकरणात खटला चालवण्यात आला. ७ ऑक्टोबर १९३० रोजी त्यांना फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली. जनतेच्या प्रचंड विरोधानंतरही ब्रिटिश सरकारने २३ मार्च १९३१ रोजी लाहोर तुरुंगात त्यांना फाशी दिली. फाशीच्या वेळी ते अवघ्या २३ वर्षांचे होते. फाशीच्या आधी त्यांनी "इन्कलाब जिंदाबाद" च्या घोषणा दिल्या आणि हसत हसत फासावर चढले.

      त्यांची शहादत व्यर्थ गेली नाही. तिने लाखो भारतीयांना स्वातंत्र्यासाठी प्रेरित केले आणि स्वातंत्र्यलढ्यात सशस्त्र क्रांतीचा मार्ग अधिक मजबूत केला.

वारसा आणि प्रभाव.

      भगत सिंह यांचा वारसा आजही जिवंत आहे. त्यांचे नारे "इन्कलाब जिंदाबाद" आणि "सर्वे भवन्तु सुखिनः" आजही आंदोलनांमध्ये ऐकू येतात. त्यांच्यावर अनेक पुस्तके, चित्रपट आणि नाटके बनले आहेत, जैसे की 'द लिजेंड ऑफ भगत सिंह' आणि 'रंग दे बसंती'. भारतात २३ मार्च हा 'शहीद दिवस' म्हणून साजरा केला जातो, तर २८ सप्टेंबर हा त्यांचा जन्मदिवस.

     भगत सिंह यांनी दाखवले की, क्रांती ही फक्त शस्त्राने नव्हे, तर विचारांनीही होते. ते म्हणत, "बॉम्ब आणि पिस्तूल क्रांती आणत नाहीत, तर क्रांतीचे तत्त्वज्ञान आणते." आजच्या युवकांसाठी ते प्रेरणा आहेत – अन्यायाविरुद्ध लढण्याची आणि समानतेची मागणी करण्याची.

      शहीद भगत सिंह हे केवळ इतिहासातील एक व्यक्ती नव्हते, तर एक विचारधारा आहेत जी कधीही मरणार नाही. त्यांचे बलिदान भारताच्या स्वातंत्र्याच्या पायात आहे.