शिक्षक दिन: शिक्षकांच्या योगदानाचा सन्मान.

शिक्षक दिन: शिक्षकांच्या योगदानाचा सन्मान.

      शिक्षक दिन हा जगभरातील शिक्षकांच्या अथक परिश्रम, समर्पण आणि समाजनिर्मितीतील योगदानाचा सन्मान करणारा एक विशेष दिवस आहे. भारतात हा दिवस ५ सप्टेंबर रोजी साजरा केला जातो, जो भारताचे दुसरे राष्ट्रपती आणि प्रख्यात शिक्षक डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन यांच्या जन्मदिनानिमित्त आहे. शिक्षक हा समाजाचा आधारस्तंभ असतो; ते केवळ ज्ञान देत नाहीत, तर विद्यार्थ्यांच्या जीवनाला आकार देतात, मूल्ये रुजवतात आणि भविष्य घडवतात. 

      या लेखात शिक्षक दिनाचा इतिहास, महत्व, साजरा करण्याच्या पद्धती, प्रसिद्ध शिक्षक आणि उदाहरणे यांचा सविस्तर आढावा घेण्यात आला आहे. आजच्या डिजिटल युगातही शिक्षकांची भूमिका अपरिवर्तनीय आहे, आणि हा दिवस त्यांना आदरांजली वाहण्याची संधी देतो.

शिक्षक दिनाचा इतिहास.

     शिक्षक दिनाची सुरुवात ही एक प्रेरणादायी कथा आहे. भारतात शिक्षक दिन १९६२ पासून साजरा करण्यात येतो. डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन हे एक प्रख्यात तत्त्वज्ञानी, शिक्षक आणि राजकारणी होते. ते १९५२ ते १९६२ या काळात भारताचे उपराष्ट्रपती आणि नंतर राष्ट्रपती झाले. त्यांचा जन्म ५ सप्टेंबर १८८८ रोजी तमिळनाडूतील तिरुत्तनी येथे झाला. जेव्हा ते राष्ट्रपती झाले, तेव्हा त्यांच्या विद्यार्थ्यांनी आणि मित्रांनी त्यांचा वाढदिवस मोठ्या प्रमाणात साजरा करण्याची इच्छा व्यक्त केली. मात्र, डॉ. राधाकृष्णन यांनी सांगितले की, "माझ्या वाढदिवसाचा सन्मान करण्याऐवजी हा दिवस शिक्षक दिन म्हणून साजरा केला जावा, ज्यामुळे देशातील सर्व शिक्षकांना सन्मान मिळेल." यामुळे ५ सप्टेंबर हा दिवस शिक्षक दिन म्हणून ओळखला जाऊ लागला.

     जागतिक स्तरावर, युनायटेड नेशन्स एज्युकेशनल, सायंटिफिक अँड कल्चरल ऑर्गनायझेशन (UNESCO) ने ५ ऑक्टोबर हा जागतिक शिक्षक दिन म्हणून घोषित केला आहे. हा दिवस १९९४ पासून साजरा करण्यात येतो आणि शिक्षकांच्या हक्क, जबाबदाऱ्या आणि शिक्षणाच्या गुणवत्तेवर भर देतो. मात्र, भारतात डॉ. राधाकृष्णन यांच्या स्मृतीप्रित्यर्थ ५ सप्टेंबर हाच दिवस राष्ट्रीय शिक्षक दिन म्हणून साजरा केला जातो. इतिहासात शिक्षकांची भूमिका प्राचीन काळापासून आहे – ग्रीक तत्त्वज्ञानी ऍरिस्टॉटल, भारतीय गुरू द्रोणाचार्य किंवा चाणक्य यांसारखे शिक्षक समाजाला दिशा देत आले आहेत.

शिक्षक दिनाचे महत्व.

        शिक्षक दिनाचे महत्व हे शिक्षकांच्या योगदानाला ओळखण्यात आहे. शिक्षक हे फक्त पुस्तकी ज्ञान देत नाहीत, तर विद्यार्थ्यांना नैतिकता, शिस्त, सर्जनशीलता आणि जीवनकौशल्ये शिकवतात. आजच्या युगात, जेव्हा शिक्षण डिजिटल आणि ऑनलाइन होत आहे, तेव्हा शिक्षकांची भूमिका अधिक आव्हानात्मक झाली आहे. ते विद्यार्थ्यांना AI, रोबोटिक्स आणि पर्यावरणीय मुद्द्यांवर तयार करतात. शिक्षक दिन हा विद्यार्थ्यांना शिक्षकांच्या संघर्षांची जाणीव करून देतो आणि समाजात शिक्षणाचे मूल्य वाढवतो.

     भारतात शिक्षणाचा अधिकार (RTE) कायदा २००९ नुसार शिक्षण हे मूलभूत हक्क आहे, आणि शिक्षक हे या हक्काचे रक्षक आहेत. हा दिवस शिक्षकांच्या समस्या – जसे की कमी वेतन, जास्त कामाचा भार आणि अपुरे संसाधने – यावर चर्चा करण्याची संधी देतो. २०२५ मध्ये, जेव्हा जग कोविड-१९ नंतरच्या शिक्षणातील बदलांना सामोरे जात आहे, तेव्हा शिक्षक दिन अधिक प्रासंगिक आहे. UNESCO च्या अहवालानुसार, जगभरात ९१% शिक्षकांनी ऑनलाइन शिक्षण दिले, ज्याने शिक्षणातील असमानता कमी केली.

भारतात शिक्षक दिन कसा साजरा केला जातो?

     भारतात शिक्षक दिन हा उत्साहपूर्ण आणि भावपूर्ण दिवस आहे. शाळा, महाविद्यालये आणि विद्यापीठांमध्ये विविध कार्यक्रम आयोजित केले जातात:

1)- शाळा स्तरावर: 

विद्यार्थी शिक्षकांची भूमिका घेतात आणि वर्ग चालवतात. शिक्षकांना फुले, भेटवस्तू आणि कार्ड्स देऊन सन्मानित केले जाते. सांस्कृतिक कार्यक्रम, नृत्य, गाणी आणि नाटके आयोजित केली जातात. राष्ट्रपती भवनात राष्ट्रीय शिक्षक पुरस्कार वितरण होते, ज्यात उत्कृष्ट शिक्षकांना सन्मानित केले जाते.

2)- महाविद्यालये आणि विद्यापीठे: 

व्याख्याने, सेमिनार आणि वर्कशॉप्स आयोजित केले जातात. डॉ. राधाकृष्णन यांच्या जीवनावर चर्चा होते. २०२५ मध्ये, डिजिटल प्लॅटफॉर्म्सवर व्हर्च्युअल इव्हेंट्स वाढले आहेत, जसे की Zoom वर शिक्षक-विद्यार्थी संवाद.

3)- समाज स्तरावर: 

    सरकार आणि NGO शिक्षकांसाठी कार्यक्रम आयोजित करतात. सोशल मीडियावर #TeachersDay ट्रेंड करतो, ज्यात विद्यार्थी त्यांच्या शिक्षकांच्या आठवणी शेअर करतात.

      उदाहरणार्थ, २०२४ च्या शिक्षक दिनी, पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी शिक्षकांना संबोधित करून त्यांच्या योगदानाची प्रशंसा केली होती. २०२५ मध्ये, शिक्षक दिनाच्या पूर्वसंध्येला (३ सप्टेंबर) विविध शाळांमध्ये तयारी सुरू आहे.

प्रसिद्ध शिक्षक आणि प्रेरणादायी उद्धरणे.

      शिक्षक दिनानिमित्त काही प्रसिद्ध शिक्षकांच्या योगदानाचा उल्लेख करणे योग्य ठरेल:

1)- डॉ. सर्वपल्ली राधाकृष्णन: 

ते म्हणतात, "शिक्षक हा समाजाचा सर्वोत्तम विचार असावा."

  2)- ए.पी.जे. अब्दुल कलाम: 

माजी राष्ट्रपती आणि शिक्षक, जे म्हणतात, "शिक्षण हे सर्वोत्तम मित्र आहे. शिक्षित व्यक्तीचा सन्मान सर्वत्र होतो."

3)- सावित्रीबाई फुले: 

भारतातील पहिल्या महिला शिक्षिका, ज्यांनी स्त्री शिक्षणासाठी क्रांती घडवली. त्या म्हणतात, "शिक्षणाशिवाय प्रगती नाही."

4)- एरिस्टोटल:

 "शिक्षण हे कडू मूळ आहे, पण फळ गोड आहे."

      या उद्धरणांमधून शिक्षकांच्या महत्वाची जाणीव होते.

शिक्षक दिन आणि भविष्यातील आव्हाने.

भविष्यात, शिक्षकांना AI आणि टेक्नॉलॉजीसोबत जुळवून घ्यावे लागेल. भारतात NEP २०२० नुसार शिक्षक प्रशिक्षणावर भर आहे. शिक्षक दिन हा केवळ साजरा नाही, तर शिक्षण प्रणाली सुधारण्याची संधी आहे. ग्रामीण भागातील शिक्षकांची समस्या सोडवणे, डिजिटल डिव्हाइड कमी करणे हे महत्वाचे आहे.

       शिक्षक दिन हा शिक्षकांना धन्यवाद म्हणण्याचा दिवस आहे. ते समाजाचे शिल्पकार आहेत, ज्यांच्याशिवाय प्रगती अशक्य आहे. प्रत्येकाने आपल्या शिक्षकांचा सन्मान करावा आणि शिक्षणाच्या क्षेत्रात योगदान द्यावे. डॉ. राधाकृष्णन यांच्या शब्दांत, "शिक्षक हा तो आहे जो विद्यार्थ्यांना स्वतः विचार करण्यास शिकवतो." या शिक्षक दिनानिमित्त सर्व शिक्षकांना मनापासून अभिवादन! 

हा दिवस आपल्याला प्रेरणा देतो की, शिक्षण हे जीवनाचे सार आहे.