खग्रास चंद्रग्रहण:एक आकर्षक खगोलीय घटना.

खग्रास चंद्रग्रहण: एक आकर्षक खगोलीय घटना.

      खग्रास चंद्रग्रहण ही एक आकर्षक खगोलीय घटना आहे, ज्यात चंद्र पूर्णपणे पृथ्वीच्या छायेत येतो आणि लाल रंगाचा दिसतो. याला 'ब्लड मून' असेही म्हणतात. हे ग्रहण पौर्णिमेच्या रात्री घडते, जेव्हा सूर्य, पृथ्वी आणि चंद्र एका सरळ रेषेत येतात. 2025 मध्ये दोन खग्रास चंद्रग्रहण आहेत, त्यातील दुसरे 7 सप्टेंबरला आहे, जे भारतात दिसेल.

खग्रास चंद्रग्रहण म्हणजे काय?

      खग्रास चंद्रग्रहण म्हणजे जेव्हा पृथ्वी सूर्य आणि चंद्राच्या मध्ये येते आणि पृथ्वीची पूर्ण सावली (उंब्र) चंद्रावर पडते. यामुळे चंद्र पूर्णपणे अंधारात जातो, परंतु पृथ्वीच्या वातावरणातून अपवर्तित होणाऱ्या सूर्यप्रकाशामुळे तो लालसर दिसतो. हे एक पूर्ण चंद्रग्रहण आहे, ज्यात चंद्राची संपूर्ण डिस्क झाकली जाते. हे केवळ वैज्ञानिक घटना आहे आणि प्रत्येक पौर्णिमेला होत नाही, कारण चंद्राची कक्षा पृथ्वीच्या कक्षेशी 5 अंश झुकलेली असते.

चंद्रग्रहण तीन प्रकारचे असतात:

1)- खंडग्रास (Partial Lunar Eclipse): चंद्राचा काही भागच छायेत येतो.

2)- खग्रास (Total Lunar Eclipse): चंद्र पूर्णपणे उंब्र छायेत येतो.

3)- उपच्छाया (Penumbral Lunar Eclipse): चंद्र फक्त पृथ्वीच्या हलक्या छायेत (पेनumbra) येतो, जे फारसे दिसत नाही.

       खग्रास ग्रहणात चंद्र लाल दिसण्याचे कारण रेली स्कॅटरिंग आहे, ज्यात पृथ्वीच्या वातावरणातून निळा प्रकाश विखुरला जातो आणि लाल प्रकाश चंद्रापर्यंत पोहोचतो.

खग्रास चंद्रग्रहण कसे घडते?

सूर्य, पृथ्वी आणि चंद्र एका सरळ रेषेत आल्यावर पृथ्वीची सावली चंद्रावर पडते. पृथ्वीची सावली दोन भागात असते:

1)- उंब्र (Umbra): गडद छाया, ज्यात सूर्यप्रकाश पूर्णपणे रोखला जातो.

2)- पेन (penumbra): हलकी छाया, ज्यात काही प्रकाश येतो.

        खग्रास ग्रहणात चंद्र प्रथम सावली मध्ये प्रवेश करतो, नंतर गडद सावली मध्ये, जिथे तो पूर्ण अंधारात जातो. हे प्रक्रिया तासभर चालू शकते. चंद्र आकाराने लहान असल्याने, तो पृथ्वीच्या छायेतून पार जाण्यास वेळ लागतो, म्हणून खग्रास चंद्रग्रहण साधारण तासभर दिसते.

       ग्रहणाच्या वेळी चंद्राची स्थिती आणि पृथ्वीच्या वातावरणातील धूळ किंवा ज्वालामुखीच्या राखेमुळे लाल रंगाची तीव्रता बदलू शकते. हे ग्रहण पृथ्वीच्या रात्रीच्या भागातून दिसते, म्हणजे जिथे रात्र आहे तिथे.

2025 मधील खग्रास चंद्रग्रहण.

       2025 मध्ये दोन खग्रास चंद्रग्रहण आहेत:

1)- पहिले चंद्रग्रहण: 13 मार्च 2025, जे उत्तर अमेरिका, यूरोप आणि आफ्रिकेत दिसले.

2)- दुसरे चंद्रग्रहण: 7 सप्टेंबर 2025, जे भारत, आशिया, आफ्रिका आणि पूर्व युरोपमध्ये दिसेल.

      7 सप्टेंबरचे ग्रहण भारतात रात्री 9:58 वाजता सुरू होईल आणि सुमारे 3 तास 28 मिनिटे चालेल. पूर्ण खग्रास स्थिती रात्री 11:00 ते 12:22 पर्यंत असेल. हे भाद्रपद पौर्णिमेला आणि पितृपक्षाच्या सुरुवातीला आहे. भारतात हे दिसेल, परंतु अमेरिकेत दिवसा असल्याने दिसणार नाही. पुढील खग्रास ग्रहण 3 मार्च 2026 आणि 27-28 ऑगस्ट 2026 ला असतील.

वैज्ञानिक महत्व आणि निरीक्षण.

       खग्रास चंद्रग्रहण निरीक्षणासाठी कोणत्याही विशेष साधनाची गरज नाही; ते डोळ्यांनी दिसते. हे सुरक्षित आहे, कारण सूर्यग्रहणासारखे डोळ्यांना हानी नाही. वैज्ञानिकदृष्ट्या, हे पृथ्वीच्या वातावरणाचा अभ्यास करण्यासाठी उपयुक्त आहे, कारण लाल रंग वातावरणातील प्रदूषण दर्शवतो.

चंद्रग्रहणासंबंधित अंधश्रद्धा.        

      चंद्रग्रहणाशी संबंधित अंधश्रद्धा प्रामुख्याने भारतीय संस्कृती आणि इतर काही परंपरांमध्ये आढळतात. या अंधश्रद्धांचे मूळ प्राचीन धार्मिक आणि सांस्कृतिक विश्वासांमध्ये आहे, ज्यांचा वैज्ञानिक आधार नाही. 

       खाली काही प्रमुख अंधश्रद्धांचा उल्लेख केला आहे:

1). सूतक काळाचे नियम:

   - अंधश्रद्धा: चंद्रग्रहणापूर्वी 9 तासांचा कालावधी 'सूतक' म्हणून मानला जातो, ज्यामध्ये शुभ कार्ये, पूजा, किंवा मंगल कार्य टाळली जातात. असे मानले जाते की या काळात नकारात्मक शक्तींचा प्रभाव वाढतो.

   - वास्तव: सूतक ही एक धार्मिक परंपरा आहे, परंतु वैज्ञानिकदृष्ट्या ग्रहणाचा मानवी जीवनावर कोणताही नकारात्मक प्रभाव नाही. ही केवळ खगोलीय घटना आहे.

2). गर्भवती महिलांवरील प्रभाव:

   - अंधश्रद्धा: गर्भवती महिलांनी ग्रहणाच्या वेळी बाहेर जाऊ नये, धारदार वस्तू वापरू नये, किंवा झोपू नये, असे मानले जाते. असे केल्याने गर्भातील बाळावर वाईट परिणाम होतो किंवा जन्मदोष येतात, अशी भीती आहे.

   - वास्तव: ग्रहणाचा गर्भवती महिलांवर किंवा गर्भावर कोणताही शारीरिक प्रभाव पडत नाही. ही एक खगोलीय घटना आहे आणि त्याचा जैविक परिणाम नाही.

3). अन्नपानावर निर्बंध:

   - अंधश्रद्धा: ग्रहणाच्या वेळी अन्न खाणे किंवा पाणी पिणे अशुभ मानले जाते. काही ठिकाणी अन्न तयार करणे किंवा खाण्यावर बंदी असते. असे मानले जाते की ग्रहणाच्या काळात अन्न दूषित होते.

   - वास्तव: ग्रहणामुळे अन्न किंवा पाण्यावर कोणताही परिणाम होत नाही. हा विश्वास प्राचीन काळातील स्वच्छतेच्या गैरसमजांवर आधारित आहे.

4). राहू-केतूची पौराणिक कथा:

   - अंधश्रद्धा: हिंदू पौराणिक कथांनुसार, राहू आणि केतू हे राक्षस सूर्य आणि चंद्राला गिळतात, ज्यामुळे ग्रहण होते. यामुळे ग्रहण अशुभ मानले जाते आणि त्यावेळी पूजा किंवा ध्यान टाळले जाते.

   - वास्तव: राहू-केतू ही खगोलीय बिंदू (nodes) आहेत, जिथे चंद्राची कक्षा पृथ्वीच्या कक्षेला छेदते. ग्रहण ही फक्त पृथ्वीच्या छायेची खगोलीय घटना आहे.

5). ग्रहण पाहण्याची भीती:

   - अंधश्रद्धा: ग्रहण पाहिल्याने डोळ्यांना हानी पोहोचते किंवा वाईट शक्तींचा प्रभाव पडतो, असे काही लोक मानतात.

   - वास्तव: चंद्रग्रहण पाहणे पूर्णपणे सुरक्षित आहे, कारण यात सूर्याचा थेट प्रकाश डोळ्यांत येत नाही, ज्यामुळे सूर्यग्रहणाप्रमाणे हानी होत नाही.

6). ज्योतिषीय प्रभाव:

   - अंधश्रद्धा: ग्रहणाचा राशींवर आणि मानवी जीवनावर नकारात्मक प्रभाव पडतो, असे ज्योतिषशास्त्रात मानले जाते. काही लोक ग्रहणाच्या वेळी विशेष पूजा किंवा दान करतात.

   - वास्तव: वैज्ञानिकदृष्ट्या, ग्रहणाचा ज्योतिषीय प्रभाव सिद्ध झालेला नाही. हे एक सामान्य खगोलीय संरेखन आहे.

7). घराबाहेर न पडणे:

   - अंधश्रद्धा: ग्रहणाच्या वेळी घराबाहेर निघणे अशुभ मानले जाते. काही ठिकाणी घराच्या खिडक्या-दारे बंद ठेवली जातात.

   - वास्तव: ग्रहण ही खगोलीय घटना आहे आणि त्याचा बाहेर पडण्याशी संबंध नाही. उलट, ग्रहण पाहणे हा एक सुंदर अनुभव आहे.

        या अंधश्रद्धा प्रामुख्याने प्राचीन काळातील अज्ञान आणि सांस्कृतिक परंपरांमुळे उद्भवल्या. आजच्या वैज्ञानिक युगात, खग्रास चंद्रग्रहण ही एक नैसर्गिक आणि आकर्षक खगोलीय घटना आहे, जी पाहण्यास आणि समजून घेण्यास सुरक्षित आहे. 7 सप्टेंबर 2025 च्या खग्रास चंद्रग्रहणाचा आनंद घेताना, या अंधश्रद्धांना बाजूला ठेवून वैज्ञानिक दृष्टिकोन स्वीकारणे उचित ठरेल.

      खग्रास चंद्रग्रहण हे विश्वाच्या सुंदरतेचे प्रतीक आहे, जे आपल्याला अवकाशातील गती आणि प्रकाशाच्या नियमांची आठवण करून देते. 7 सप्टेंबरचे ग्रहण पाहण्याची संधी सोडू नका; ते एक अविस्मरणीय अनुभव असेल. विज्ञानाच्या दृष्टिकोनातून हे समजून घेतल्यास, अंधश्रद्धा दूर होतात आणि ज्ञान वाढते.