परख राष्ट्रीय शैक्षणिक सर्वेक्षण 2024 (PARAKH Rashtriya Sarvekshan 2024) हा भारत सरकारच्या शिक्षण मंत्रालय आणि राष्ट्रीय शैक्षणिक संशोधन व प्रशिक्षण परिषद (NCERT) यांच्या संयुक्त विद्यमाने आयोजित केलेला एक महत्त्वाकांक्षी उपक्रम आहे. हे सर्वेक्षण राष्ट्रीय शिक्षा धोरण (NEP) 2020 च्या उद्दिष्टांनुसार देशातील शालेय शिक्षणाच्या गुणवत्तेचे मूल्यांकन करणारा आणि शैक्षणिक सुधारणांसाठी दिशादर्शक ठरणारा आहे. या सर्वेक्षणात इयत्ता 3, 6 आणि 9 मधील विद्यार्थ्यांचे भाषा, गणित, विज्ञान, सामाजिक शास्त्र आणि परिसर अभ्यास या विषयांमधील शैक्षणिक क्षमतांचे मूल्यांकन केले जाते. यंदा, 4 डिसेंबर 2024 रोजी हा सर्वेक्षण देशभरात आयोजित करण्यात आले, ज्यामध्ये महाराष्ट्राने उल्लेखनीय कामगिरी केली आहे.
या लेखात महाराष्ट्राच्या कामगिरीचा सविस्तर आढावा घेतला आहे.
महाराष्ट्राचे राष्ट्रीय स्तरावरील स्थान.
परख राष्ट्रीय सर्वेक्षण 2024 च्या अहवालानुसार, महाराष्ट्राने देशात एकूण आठव्या क्रमांकाची कामगिरी नोंदवली आहे. इयत्तानिहाय पाहिल्यास:
- इयत्ता 3: महाराष्ट्र सहाव्या स्थानावर आहे.
- इयत्ता 6: महाराष्ट्र सातव्या स्थानावर आहे.
- इयत्ता 9: महाराष्ट्र दहाव्या स्थानावर आहे.
राष्ट्रीय स्तरावर पंजाब आणि केरळ यांनी अव्वल स्थान मिळवले आहे, तर महाराष्ट्राने मागील 2021 च्या राष्ट्रीय उपलब्धी सर्वेक्षणाच्या (NAS) तुलनेत उल्लेखनीय प्रगती केली आहे. विशेषतः इयत्ता 3 आणि 6 मध्ये महाराष्ट्राने सरासरीपेक्षा चांगली कामगिरी केली, परंतु इयत्ता 9 मध्ये गणित विषय वगळता इतर विषयांमध्ये सुधारणेसाठी अजूनही वाव आहे. 2021 च्या तुलनेत 2024 मध्ये महाराष्ट्राच्या सरासरी शैक्षणिक संपादणुकीत 3 टक्के वाढ झाली आहे.
सर्वेक्षणात विद्यार्थ्यांचे मूल्यांकन भाषा, गणित, विज्ञान, सामाजिक शास्त्र आणि परिसर अभ्यास या विषयांवर आधारित होते. महाराष्ट्राच्या कामगिरीचे विषयानिहाय विश्लेषण खालीलप्रमाणे आहे:
1). भाषा: महाराष्ट्रातील विद्यार्थ्यांनी भाषा विषयात राष्ट्रीय सरासरीपेक्षा चांगली कामगिरी केली. इयत्ता 3 मध्ये भाषा विषयात विद्यार्थ्यांनी सरासरी 68% अंक मिळवले, जे राष्ट्रीय सरासरी 64% पेक्षा जास्त आहे. यामुळे इयत्ता 3 मधील विद्यार्थ्यांनी भाषा विषयात विशेष प्रावीण्य दाखवले.
2). गणित: गणितामध्येही महाराष्ट्राने राष्ट्रीय सरासरीपेक्षा (60%) जास्त, म्हणजेच सरासरी 64% अंक मिळवले. इयत्ता 3 आणि 6 मध्ये गणितातील कामगिरी उल्लेखनीय होती, परंतु इयत्ता 9 मध्ये गणित विषयात सुधारणेची गरज आहे.
3). विज्ञान आणि सामाजिक शास्त्र: या विषयांमध्ये महाराष्ट्राची कामगिरी स्थिर होती, परंतु इयत्ता 9 मध्ये विज्ञान आणि सामाजिक शास्त्रात राष्ट्रीय सरासरीच्या तुलनेत किंचित कमी गुण मिळाले.
4). परिसर अभ्यास: इयत्ता 3 मधील विद्यार्थ्यांनी परिसर अभ्यास (The World Around Us) या विषयात चांगली कामगिरी केली, ज्यामुळे राज्याची एकूण रँकिंग सुधारण्यास मदत झाली.
महाराष्ट्रातील उल्लेखनीय जिल्हे.
महाराष्ट्रातील काही जिल्ह्यांनी विशेषतः चमकदार कामगिरी केली. यामध्ये नाशिक, पुणे, कोल्हापूर, सातारा आणि सांगली यांचा समावेश आहे. या जिल्ह्यांमुले महाराष्ट्राच्या एकूण रँकिंगला बळ मिळाले. विशेषतः ग्रामीण भागातील सरकारी शाळांनीही काही ठिकाणी उत्तम कामगिरी नोंदवली, ज्यामुळे राज्य सरकारच्या शैक्षणिक सुधारणा उपक्रमांचे सकारात्मक परिणाम दिसून येत आहेत.
महाराष्ट्र राज्याची विशेष कामगिरी:
- महाराष्ट्राने देशात आठवा क्रमांक पटकाविला आहे.
- प्राथमिक स्तरावर चांगली कामगिरी केली, परंतु माध्यमिक स्तरावर सुधारणेची गरज आहे.
- यातील महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे, 2021 च्या तुलनेत ही वाढ तीन टक्क्यांनी अधिक आहे.
- सर्वेक्षणाच्या संपादणुकीत इयत्ता तिसरीसाठी राष्ट्रीय पातळीवरील सर्व राज्यांमध्ये पंजाब आघाडीवर आहे.
- विशेष म्हणजे, देशपातळीवरील सर्वोत्तम संपादणुकीत जिल्ह्यांमध्ये कोल्हापूर जिल्हा इयत्ता तिसरीसाठी 26 व्या क्रमांकावर असून, इयत्ता सहावीसाठी 10 व्या क्रमांकावर आणि इयत्ता नववीसाठी 14 व्या क्रमांकावर आहे.
- इयत्ता तिसरीत भाषा विषयात महाराष्ट्राची सरासरी 69 टक्के असून ती राष्ट्रीय सरासरीपेक्षा पाच टक्क्यांनी जास्त आहे.
- गणित विषयात राज्याची सरासरी 64 टक्के आहे आणि राष्ट्रीय सरासरी 60 टक्के आहे. यातही महाराष्ट्र पुढे दिसत आहे.
- इयत्ता सहावीत भाषा, गणित आणि परिसर अभ्यास विषयांमध्ये राज्याची सरासरी ही राष्ट्रीय सरासरीपेक्षा जास्त आहे.
- इयत्ता नववीच्या सामाजिक शास्त्र या विषयामध्ये राष्ट्रीय टक्केवारी 40 टक्के आहे, तर महाराष्ट्राची टक्केवारी 43 टक्के आहे.
- त्यामुळे या अहवालाने महाराष्ट्राचे शैक्षणिक आरोग्य सुधारत असल्याचे दिसून येत आहे.
- या वेळी विद्यार्थ्यांच्या संपादणूक क्षमतांमध्ये वाढ झाल्यामुळे शिक्षण क्षेत्रासह शिक्षणतज्ज्ञ आणि पालकांमध्ये निश्चितच समाधान दिसत आहे.
- प्रसिद्धिमाध्यमातही या अहवालावर सकारात्मक चर्चा होत आहे.
- 2021 च्या NAS आणि 2024 च्या परख सर्वेक्षणाची महाराष्ट्र राज्याच्या बाबतीत तुलना केल्यास पुढील बाबी आपल्या लक्षात येतात.
- इयत्ता नववीच्या गणित विषय वगळता इतर विषयांमध्ये सरासरी कामगिरीत 3% वाढ दिसून आली.
- 2017, 2021 आणि 2024 च्या सर्वेक्षणांमध्ये इयत्ता तिसरीच्या गुणांची तुलना केल्यास, 2024 मध्ये राष्ट्रीय सरासरी 2021 च्या तुलनेत जास्त आहे.
- 2021 मध्ये इयत्ता सहावीच्या भाषा विषयाची टक्केवारी 59 टक्के होती, ती 2024 मध्ये 62 टक्के आहे. 2021 मध्ये इयत्ता सहावीच्या गणित विषयाची टक्केवारी 45 टक्के होती आणि 2024 मध्ये 51 टक्के आहे. या वेळी गणित विषयात सहा टक्के वाढ झाल्याचे दिसते.
- 2021 मध्ये इयत्ता सहावीच्या सामान्य विज्ञान विषयाची टक्केवारी 51 टक्के होती आणि 2024 मध्ये 55 टक्केवारी आहे. या विषयात चार टक्क्यांची वाढ झालेली आहे.
- 2021 मध्ये इयत्ता नववी भाषा विषयाची टक्केवारी 57 टक्के होती आणि 2024 मध्ये 59 टक्केवारी आहे.
- 2021 मध्ये इयत्ता नववी गणित विषयाची टक्केवारी 40 टक्के एवढी होती आणि 2024 मध्ये 38 टक्केवारी आलेली आहे.
- या सर्वेक्षणात जिल्ह्यांचा संपादणूक क्रम देखील लावण्यात आलेला आहे.
- इयत्ता तिसरी, सहावी आणि नववीच्या संपादणूक श्रेणीमध्ये तीनही विषयांमध्ये कोल्हापूर जिल्ह्याची कामगिरी सर्वोत्तम ठरलेली आहे.
- इयत्ता तिसरीमध्ये कोल्हापूर, संधुदुर्ग, सातारा, सोलापूर आणि जळगाव या जिल्ह्यांची कामगिरी उत्तम आहे.
- लातूर, नागपूर, गडचिरोली, मुंबई उपनगर राणि पालघर हे जिल्हे तुलनात्मकदृष्ट्या कमी कामगिरी करणारे ठरले आहेत.
- ही कमी आणि अधिक कामगिरीचे प्रमाण तेथील परिस्थितीवर आणि विद्यार्थ्यांच्या बौद्धिक क्षमतेवर वलंबून असते.
महाराष्ट्राच्या यशामागील कारणे.
महाराष्ट्राच्या यशामागे अनेक घटकांचा हातभार आहे:
1). राज्य सरकारचे उपक्रम:
महाराष्ट्र सरकारने गेल्या काही वर्षांत शिक्षण क्षेत्रात अनेक सुधारणा केल्या आहेत, जसे की डिजिटल शिक्षण, शिक्षक प्रशिक्षण आणि शाळांच्या पायाभूत सुविधांचा विकास.
2). शिक्षकांचे योगदान:
सर्वेक्षणात सहभागी झालेल्या 13,930 शिक्षकांनी विद्यार्थ्यांना तयार करण्यासाठी विशेष मेहनत घेतली.
3). सर्वसमावेशक दृष्टिकोन:
महाराष्ट्रातील शाळांनी सर्वेक्षणासाठी पारदर्शक आणि सर्वसमावेशक दृष्टिकोन स्वीकारला, ज्यामुळे सर्वेक्षणाची विश्वासार्हता वाढली.
परख सर्वेक्षणाचे परिणाम आणि भविष्यातील दिशा.
परख राष्ट्रीय सर्वेक्षण 2024 च्या परिणामांमुळे महाराष्ट्राला शैक्षणिक धोरणे आणि सुधारणा यांना अधिक बळ मिळेल. या सर्वेक्षणामुळे खालील बाबींवर लक्ष केंद्रित केले जाईल:
- डेटा-आधारित धोरणे:
सर्वेक्षणातून मिळालेल्या डेटाचा उपयोग करून शिक्षण प्रणालीत लक्ष्यित सुधारणा केल्या जाऊ शकतात.
- शिक्षक प्रशिक्षण:
शिक्षकांना राष्ट्रीय पाठ्यचर्या रूपरेखा (NCF) 2023 नुसार प्रशिक्षण देण्यासाठी कार्यशाळा आयोजित केल्या जातील.
- विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास:
कॉम्पिटन्सी-आधारित शिक्षणाला प्रोत्साहन देऊन विद्यार्थ्यांचा सर्वांगीण विकास साधला जाईल.
परख राष्ट्रीय शैक्षणिक सर्वेक्षण 2024 मध्ये महाराष्ट्राने देशात आठवे स्थान मिळवले आहे, जे राज्याच्या शैक्षणिक प्रगतीचे द्योतक आहे. विशेषतः इयत्ता 3 आणि 6 मध्ये उल्लेखनीय कामगिरी आणि काही जिल्ह्यांमधील सरकारी शाळांचे योगदान यामुळे महाराष्ट्राने आपली क्षमता सिद्ध केली आहे. तथापि, माध्यमिक स्तरावर सुधारणा करण्यासाठी राज्य सरकार, शिक्षक आणि शैक्षणिक प्रशासकांना एकत्रित प्रयत्न करावे लागतील. परख सर्वेक्षणाच्या परिणामांचा उपयोग करून महाराष्ट्र शिक्षण क्षेत्रात आणखी प्रगती करू शकतो आणि राष्ट्रीय शिक्षा धोरण 2020 च्या उद्दिष्टांनुसार एक समावेशक, गुणवत्तापूर्ण आणि सर्वांगीण शिक्षण प्रणाली विकसित करू शकतो.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा