परफॉर्मन्स ग्रेडिंग इंडेक्स (PGI) 2.0 हे भारत सरकारच्या शिक्षण मंत्रालयाने विकसित केलेले एक सुधारित मूल्यमापन साधन आहे, जे देशातील राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेशांमधील शालेय शिक्षणाच्या प्रगती आणि गुणवत्तेचे सर्वंकष विश्लेषण करते. 2017 मध्ये प्रथम सुरू झालेल्या PGI ची सुधारित आवृत्ती म्हणून PGI 2.0 ला 2021 मध्ये राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP) 2020 आणि सस्टेनेबल डेव्हलपमेंट गोल्स (SDGs) यांच्याशी संलग्न करण्यासाठी पुनर्रचित करण्यात आले. PGI 2.0 चा उद्देश शालेय शिक्षण प्रणालीतील अंतर ओळखणे, धोरणात्मक सुधारणांना प्रोत्साहन देणे आणि सर्वसमावेशक शिक्षण सुनिश्चित करणे हा आहे.
या लेखात PGI 2.0 ची रचना, उद्दिष्टे, वैशिष्ट्ये, महाराष्ट्राची कामगिरी आणि आव्हाने यांचा सविस्तर आढावा घेतला आहे.
- PGI 2.0 हे शालेय शिक्षण प्रणालीच्या कार्यक्षमतेचे मूल्यमापन करण्यासाठी एक डेटा-आधारित साधन आहे.
- हे 73 निर्देशकांवर आधारित 1000 गुणांचे मूल्यमापन करते.
- याची रचना अशी आहे की, ती राज्यांना आणि केंद्रशासित प्रदेशांना शिक्षणातील ताकद आणि कमजोरी ओळखण्यासाठी आणि सुधारणेसाठी प्राधान्य क्षेत्र निश्चित करण्यासाठी प्रेरणा देते.
- PGI 2.0 मध्ये रँकिंगऐवजी ग्रेडिंग प्रणालीचा अवलंब केला आहे, ज्यामुळे अनेक राज्ये एकाच स्तरावर येऊ शकतात आणि स्पर्धात्मक दृष्टिकोनाऐवजी सुधारणांवर लक्ष केंद्रित करतात.
- PGI ची पहिली आवृत्ती 2017-18 मध्ये सुरू झाली आणि 2020-21 पर्यंत दरवर्षी अद्ययावत केली गेली.
- काही निर्देशक संतृप्त (saturated) झाल्याने आणि NEP 2020 च्या नव्या उद्दिष्टांना सामावून घेण्यासाठी PGI 2.0 ची रचना 2021 मध्ये करण्यात आली.
- यामध्ये डिजिटल शिक्षण, शिक्षक प्रशिक्षण आणि गुणात्मक मूल्यमापन यांना अधिक प्राधान्य देण्यात आले आहे.
- राष्ट्रीय शिक्षण धोरण (NEP) 2020 च्या शिफारशींनुसार, राष्ट्रीय उपलब्धी सर्वेक्षण NAS हे सर्वेक्षण आता NCERT अंतर्गत PARAKH (कार्यक्षमता मूल्यांकन, पुनरावलोकन आणि ज्ञानाचे समग्र विकासासाठी विश्लेषण) द्वारे केले जात आहे.
NAS ची पुढील फेरी परख राष्ट्रीय सर्वेक्षण 2024 म्हणून ओळखली जाते आणि ते 4 डिसेंबर 2024 रोजी घेण्यात आले आहे.
2). PGI 2.0 ची उद्दिष्टे.
PGI 2.0 ची प्रमुख उद्दिष्टे खालीलप्रमाणे आहेत:
1). शिक्षण प्रणालीचे सर्वंकष मूल्यमापन:
शालेय शिक्षणाच्या विविध पैलूंवर आधारित राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशांचे मूल्यमापन करणे.
2). डेटा-आधारित धोरण निर्मिती:
शिक्षणातील अंतर कमी करण्यासाठी आणि धोरणात्मक सुधारणांना प्रोत्साहन देण्यासाठी डेटा-आधारित अंतर्दृष्टी प्रदान करणे.
3). सर्वसमावेशकता:
सामाजिक-आर्थिकदृष्ट्या मागास गट, मुली आणि विशेष गरजा असलेल्या विद्यार्थ्यांना समान शिक्षणाच्या संधी उपलब्ध करणे.
4). NEP 2020 शी संलग्नता:
मूलभूत साक्षरता, संख्याज्ञान आणि 21व्या शतकातील कौशल्ये यांचा विकास सुनिश्चित करणे.
5). सुधारणेसाठी प्राधान्य क्षेत्र निश्चित करणे:
शिक्षण प्रणालीतील कमजोरी ओळखून सुधारणेसाठी प्राधान्य क्षेत्र निश्चित करणे.
3). PGI 2.0 ची रचना.
3.1) श्रेणी आणि क्षेत्र.
PGI 2.0 मध्ये 1000 गुणांचा समावेश आहे, जे दोन मुख्य श्रेणींमध्ये आणि सहा क्षेत्रांमध्ये (Domains) विभागले गेले आहेत:
1). अध्ययन परिणाम आणि गुणवत्त (Learning Outcomes and Advocacy):
विद्यार्थ्यांचे साक्षरता आणि संख्याज्ञान कौशल्य, राष्ट्रीय उपलब्धी सर्वेक्षण (NAS) डेटा.
2). प्रवेश (Access):
नामांकन दर, टिकून राहण्याचा दर आणि शाळा सोडण्याचा दर.
3). समानता (Equity):
लिंग, सामाजिक गट आणि विशेष गरजा असलेल्या विद्यार्थ्यांमधील शैक्षणिक अंतर.
- शासन आणि व्यवस्थापन (Governance & Management):
4). पायाभूत सुविधा आणि सुसज्जता (Infrastructure & Facilities):
शौचालय, पिण्याचे पाणी, ग्रंथालय, डिजिटल सुविधा.
5). शासन प्रक्रिया (Governance Processes):
शाळा व्यवस्थापन समिती (SMC), डेटा व्यवस्थापन, निधी वितरण.
6). शिक्षक शिक्षण आणि प्रशिक्षण (Teacher Education & Training):
शिक्षकांचे प्रशिक्षण, उपलब्धता आणि व्यावसायिक विकास.
PGI 2.0 मध्ये 10 ग्रेडिंग स्तर आहेत, जे खालीलप्रमाणे आहेत:
1)- daks (दक्ष): 941-1000 गुण
2)- Utkarsh (उत्कर्ष): 881-940 गुण
3)- Ati Uttam (अति उत्तम): 821-880 गुण
4)- Uttam (उत्तम): 761-820 गुण
5)- Prachesta-1(प्रचेस्टा-1): 701-760 गुण
6)- Prachesta-2(प्रचेस्टा-2): 641-700 गुण
7)- Prachesta-3(प्रचेस्टा-3): 581-640 गुण
8)- Akanshi-1(आकांक्षी-1): 521-580 गुण
9)- Akanshi-2(आकांक्षी-2): 461-520 गुण
10)- Akanshi-3(आकांक्षी-3): 401-460 गुण
PGI 2.0 मधील डेटा खालील स्रोतांमधून घेतला जातो:
1)- UDISE+: शाळा व्यवस्थापन आणि पायाभूत सुविधांचा डेटा.
2)- राष्ट्रीय उपलब्धी सर्वेक्षण (NAS): अध्ययन परिणामांचे मूल्यमापन.
3)- PM-POSHAN पोर्टल: मध्यान्ह भोजन योजनेचा डेटा.
4)- प्रबंध आणि विद्यांजली पोर्टल: शासन प्रक्रिया आणि सामुदायिक सहभाग यांचा डेटा.
1). NEP 2020 शी संलग्नता:
PGI 2.0 मध्ये NEP 2020 च्या उद्दिष्टांना प्राधान्य देण्यात आले आहे, जसे की मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान, डिजिटल शिक्षण आणि शिक्षक प्रशिक्षण.
2). गुणात्मक मूल्यमापन:
पारंपरिक संख्यात्मक निर्देशकांऐवजी गुणात्मक मूल्यमापनावर अधिक भर.
3). डिजिटल एकीकरण:
डिजिटल वर्गखोल्या, ऑनलाइन शिक्षण आणि डेटा व्यवस्थापन यांना प्रोत्साहन.
4). सर्वसमावेशकता:
लिंग, सामाजिक गट आणि ग्रामीण-शहरी अंतर कमी करण्यावर लक्ष.
5). ग्रेडिंग प्रणाली:
रँकिंगऐवजी ग्रेडिंग प्रणालीमुळे राज्यांना सुधारणेसाठी प्रेरणा मिळते.
5). PGI 2.0 चे फायदे.
1). पारदर्शकता: PGI 2.0 चा डेटा सार्वजनिक डोमेनमध्ये उपलब्ध आहे, ज्यामुळे शिक्षण प्रणालीच्या प्रगतीचा आणि कमजोरींचा अचूक आढावा घेता येतो.
2). स्पर्धात्मक प्रेरणा: ग्रेडिंग प्रणालीमुळे राज्यांना सुधारणेसाठी प्रेरणा मिळते, परंतु रँकिंगऐवजी ग्रेडिंगमुळे स्पर्धा कमी होते.
3). NEP 2020 शी संलग्नता: मूलभूत साक्षरता, संख्याज्ञान आणि डिजिटल शिक्षणाला प्राधान्य.
4). संसाधन सामायिकरण: उच्च कामगिरी करणारी राज्ये आपले अनुभव आणि सर्वोत्तम पद्धती कमी कामगिरी करणाऱ्या राज्यांसह सामायिक करू शकतात.
5). धोरणात्मक सुधारणा: डेटा-आधारित अंतर्दृष्टीमुळे धोरण निर्मिती सुलभ होते.
1). अध्ययन परिणामांवर लक्ष:
निपुण भारत आणि निपुण महाराष्ट्र उपक्रमांद्वारे 2026-27 पर्यंत सर्व विद्यार्थ्यांना मूलभूत साक्षरता आणि संख्याज्ञान सुनिश्चित करणे.
2). पायाभूत सुविधांचा विकास:
ग्रामीण भागात शाळांच्या सुविधा वाढवण्यासाठी निधी आणि संसाधने वाढवणे.
3). डिजिटल शिक्षण:
डिजिटल वर्गखोल्या आणि ऑनलाइन संसाधनांचा विस्तार.
4). शिक्षक प्रशिक्षण:
शिक्षकांसाठी सतत व्यावसायिक विकास (CPD) कार्यक्रम राबवणे.
5). सर्वसमावेशकता:
मागासवर्गीय, मुली आणि विशेष गरजा असलेल्या विद्यार्थ्यांसाठी विशेष उपाययोजना.
परफॉर्मन्स ग्रेडिंग इंडेक्स (PGI) 2.0 हे शालेय शिक्षणाच्या गुणवत्तेचे मूल्यमापन करण्यासाठी आणि सुधारणेसाठी दिशा देणारे एक प्रभावी साधन आहे. महाराष्ट्राने PGI 2.0 मध्ये प्रवेश, समानता आणि शासन प्रक्रियांमध्ये उल्लेखनीय कामगिरी केली आहे, परंतु अध्ययन परिणाम आणि पायाभूत सुविधांमध्ये सुधारणेची गरज आहे. PGI 2.0 च्या पारदर्शक आणि डेटा-आधारित दृष्टिकोनामुळे राज्यांना शिक्षण प्रणाली मजबूत करण्यासाठी प्रेरणा मिळते. NEP 2020 च्या उद्दिष्टांशी संलग्न राहून आणि ग्रामीण भागातील आव्हानांना सामोरे जाऊन महाराष्ट्र आणि इतर राज्ये शिक्षण क्षेत्रात नव्या उंची गाठू शकतात.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा