शाश्वत विकासाची उद्दिष्टे- (Sustainable development goals) सस्टेनेबल डेव्हलपमेंट गोल्स (SDGs) म्हणजे संयुक्त राष्ट्रसंघाने 2015 मध्ये स्वीकारलेली 17 जागतिक उद्दिष्टे, ज्यांचा उद्देश 2030 पर्यंत मानवता आणि पर्यावरणासाठी एक शाश्वत, समृद्ध आणि समावेशक भविष्य घडवणे आहे. ही उद्दिष्टे 2015 मध्ये न्यूयॉर्क येथे झालेल्या संयुक्त राष्ट्र महासभेत स्वीकारली गेली आणि ती '2030 अजेंडा फॉर सस्टेनेबल डेव्हलपमेंट' या कृती योजनेचा भाग आहेत. SDGs हे मागील मिलेनियम डेव्हलपमेंट गोल्स (MDGs) चा विस्तार आणि सुधारित स्वरूप आहे, ज्यांनी 2000 ते 2015 पर्यंत गरिबी कमी करण्यास आणि जागतिक विकासाला चालना देण्यास महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.
SDGs ची पार्श्वभूमी.
SDGs ची निर्मिती ही जागतिक समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी आणि सर्व देशांना एकत्रितपणे कार्य करण्यासाठी एक सामायिक ब्ल्यूप्रिंट प्रदान करण्याच्या उद्देशाने झाली. यामध्ये गरिबी, असमानता, हवामान बदल, पर्यावरणाचा ऱ्हास, शांतता आणि न्याय यासारख्या आव्हानांचा समावेश आहे. ही उद्दिष्टे केवळ विकसनशील देशांसाठीच नव्हे, तर विकसित देशांसाठीही लागू आहेत, कारण शाश्वत विकास हा एक जागतिक उद्देश आहे.
SDGs ची रचना तीन मुख्य स्तंभांवर आधारित आहे:
1). आर्थिक विकास: आर्थिक वाढ आणि रोजगार निर्मितीला प्रोत्साहन.
2). सामाजिक समावेशकता: सर्वांसाठी समान संधी, शिक्षण, आणि आरोग्य सुविधा.
3). पर्यावरणीय संरक्षण: नैसर्गिक संसाधनांचे संवर्धन आणि हवामान बदलाविरुद्ध लढा.
17 सस्टेनेबल डेव्हलपमेंट गोल्स.
1). गरिबी निर्मूलन (No Poverty): 2030 पर्यंत सर्व प्रकारची गरिबी संपवणे.
2). भूकमुक्ती (Zero Hunger): भूक आणि कुपोषण संपवणे, शाश्वत शेतीला प्रोत्साहन.
3). चांगले आरोग्य आणि कल्याण (Good Health and Well-being): सर्व वयोगटांसाठी निरोगी जीवन सुनिश्चित करणे.
4). गुणवत्तापूर्ण शिक्षण (Quality Education): सर्वांसाठी समावेशक आणि समान शिक्षण.
5). लिंग समानता (Gender Equality): लिंगभेद दूर करणे आणि महिलांचे सक्षमीकरण.
6). स्वच्छ पाणी आणि स्वच्छता (Clean Water and Sanitation): सर्वांसाठी स्वच्छ पाणी आणि स्वच्छतेची सुविधा.
7). स्वस्त आणि स्वच्छ ऊर्जा (Affordable and Clean Energy): स्वच्छ आणि परवडणारी ऊर्जा उपलब्ध करणे.
8). उत्तम काम आणि आर्थिक वाढ (Decent Work and Economic Growth): शाश्वत आर्थिक वाढ आणि पूर्ण रोजगार.
9). उद्योग, नवोन्मेष आणि पायाभूत सुविधा (Industry, Innovation, and Infrastructure): शाश्वत औद्योगिकीकरण आणि नवोन्मेषाला प्रोत्साहन.
11). शाश्वत शहरे आणि समुदाय (Sustainable Cities and Communities): शहरे समावेशक, सुरक्षित आणि शाश्वत बनवणे.
12). जवाबदार उपभोग आणि उत्पादन (Responsible Consumption and Production): शाश्वत उत्पादन आणि उपभोग पद्धती.
13). हवामान कृती (Climate Action): हवामान बदलाविरुद्ध तातडीने पावले उचलणे.
14). सागरी जीवन (Life Below Water): सागरी पर्यावरणाचे संरक्षण आणि शाश्वत वापर.
15). जमिनीवरील जीवन (Life on Land): जंगल, वाळवंटीकरण आणि जैवविविधता संरक्षण.
16). शांतता, न्याय आणि सक्षम संस्था (Peace, Justice, and Strong Institutions): शांततापूर्ण समाज आणि प्रभावी संस्थांचा विकास.
17). शाश्वत विकासासाठी भागीदारी (Partnerships for the Goals): जागतिक भागीदारी आणि सहकार्य मजबूत करणे.
SDGs ची वैशिष्ट्ये.
1)- सर्वसमावेशकता: SDGs सर्व देश, समाज आणि व्यक्तींसाठी लागू आहेत. यामध्ये कोणीही मागे राहणार नाही (Leave No One Behind) हा मूलभूत सिद्धांत आहे.
2)- एकीकृत दृष्टिकोन: प्रत्येक उद्दिष्ट एकमेकांशी जोडलेले आहे. उदाहरणार्थ, गरिबी कमी करण्यासाठी शिक्षण आणि आरोग्य सुधारणे आवश्यक आहे.
3)- मोजमापक्षमता: प्रत्येक उद्दिष्टासाठी विशिष्ट लक्ष्ये आणि निर्देशक (indicators) निश्चित केले आहेत, ज्यामुळे प्रगती मोजता येते.
4)- जागतिक सहभाग: सरकार, खाजगी क्षेत्र, नागरी समाज आणि व्यक्ती यांचा सहभाग आवश्यक आहे.
भारतातील SDGs ची अंमलबजावणी.
भारताने SDGs च्या अंमलबजावणीसाठी अनेक पावले उचलली आहेत. नीती आयोग (NITI Aayog) ही भारतातील SDGs च्या समन्वय आणि देखरेखीची प्रमुख संस्था आहे. भारत सरकारने यासाठी विविध योजना आणि उपक्रम राबवले आहेत, जसे की:
1)- स्वच्छ भारत अभियान: स्वच्छता आणि स्वच्छ पाण्यासाठी (SDG 6).
2)- बेटी बचाओ, बेटी पढाओ: लिंग समानता आणि शिक्षणासाठी (SDG 4 आणि 5).
3)- आयुष्मान भारत: सर्वांसाठी आरोग्य सुविधा (SDG 3).
4)- सौर ऊर्जा आणि नवीकरणीय ऊर्जा योजना: स्वच्छ ऊर्जेसाठी (SDG 7).
5)- स्मार्ट सिटी मिशन: शाश्वत शहरे (SDG 11)
नीती आयोगाने SDG इंडिया इंडेक्स विकसित केला आहे, जो प्रत्येक राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशाच्या प्रगतीचे मूल्यांकन करतो. याशिवाय, स्थानिक पातळीवर पंचायती आणि शहरी स्थानिक संस्था SDGs च्या अंमलबजावणीत सहभागी आहेत.
उपाय आणि भविष्याचा मार्ग.
1)- जागरूकता वाढवणे: शाळा, महाविद्यालये आणि माध्यमांद्वारे SDGs बद्दल जागरूकता निर्माण करणे.
2)- तंत्रज्ञानाचा वापर: डिजिटल तंत्रज्ञान आणि नवोन्मेषाद्वारे शाश्वत उपाय विकसित करणे.
3)- आंतरराष्ट्रीय सहकार्य: विकसित आणि विकसनशील देशांमधील भागीदारी मजबूत करणे.
4)- स्थानिक सहभाग: स्थानिक समुदायांना आणि पंचायतींना SDGs च्या अंमलबजावणीत सामील करणे.
5)- निधी वाढवणे: खाजगी क्षेत्र आणि आंतरराष्ट्रीय संस्थांकडून निधी मिळवणे.
सस्टेनेबल डेव्हलपमेंट गोल्स हे जागतिक समस्यांचे निराकरण करण्यासाठी एक सर्वसमावेशक आणि महत्त्वाकांक्षी कृती योजना आहे. भारतासारख्या देशांसाठी SDGs हे केवळ उद्दिष्टे नसून, एक समृद्ध, समान आणि शाश्वत भविष्यासाठी दिशा देणारी संधी आहे. यशस्वी अंमलबजावणीसाठी सरकार, खाजगी क्षेत्र, नागरी समाज आणि प्रत्येक व्यक्तीचा सहभाग आवश्यक आहे. 2030 पर्यंत या उद्दिष्टांना गाठण्यासाठी एकत्रित प्रयत्न आणि नाविन्यपूर्ण दृष्टिकोनाची गरज आहे. SDGs च्या यशातूनच आपण एक असे जग निर्माण करू शकतो जिथे कोणीही मागे राहणार नाही आणि पर्यावरणाचे रक्षण होईल.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा