सद्भावना दिवस, ज्याला 'हार्मनी डे' म्हणूनही ओळखले जाते, हा भारतात दरवर्षी 20 ऑगस्ट रोजी साजरा केला जाणारा एक महत्त्वपूर्ण दिवस आहे. हा दिवस भारताचे माजी पंतप्रधान राजीव गांधी यांच्या जन्मदिनानिमित्त साजरा केला जातो, ज्यांचा जन्म 20 ऑगस्ट 1944 रोजी झाला होता. या दिवसाचा मुख्य उद्देश राष्ट्रीय एकता, शांती, सहानुभूती आणि सर्व धर्मांच्या लोकांमध्ये सांप्रदायिक सद्भावना वाढवणे हा आहे. 'सद्भावना' हा शब्द मराठीत 'चांगली भावना' किंवा 'सद्भाव' असा अर्थ देतो, जो समाजातील विविध घटकांमध्ये एकजुटीचे प्रतीक आहे. आजच्या काळात, जेव्हा सामाजिक आणि सांप्रदायिक तणाव वाढत आहेत, तेव्हा हा दिवस विशेष महत्त्वाचा ठरतो.
सद्भावना दिवसाची सुरुवात राजीव गांधी यांच्या हत्येनंतर झाली. राजीव गांधी हे भारताचे सर्वात तरुण पंतप्रधान होते, ज्यांनी 1984 ते 1989 या काळात देशाचे नेतृत्व केले. 21 मे 1991 रोजी श्रीपेरंबदूर येथे एका आत्मघाती बॉम्बस्फोटात त्यांची हत्या झाली. त्यांच्या स्मृतीला वाहण्यासाठी आणि त्यांच्या विकसित भारताच्या स्वप्नाला साकार करण्यासाठी, काँग्रेस पक्षाने 1992 पासून त्यांच्या जन्मदिनाला सद्भावना दिवस म्हणून साजरा करण्यास सुरुवात केली. राजीव गांधी हे आधुनिक भारताचे शिल्पकार म्हणून ओळखले जातात, ज्यांनी तंत्रज्ञान, शिक्षण आणि राष्ट्रीय एकीकरणावर भर दिला. त्यांच्या कार्यकाळात, त्यांनी सांप्रदायिक सद्भावना आणि राष्ट्रीय एकतेच्या मुद्द्यांवर विशेष लक्ष केंद्रित केले, ज्यामुळे हा दिवस त्यांच्या वारसाचा भाग बनला.
राजीव गांधी यांचे आजोबा पंडित जवाहरलाल नेहरू आणि आई इंदिरा गांधी हे देखील भारताचे पंतप्रधान होते, त्यामुळे त्यांचा राजकीय वारसा अतिशय मजबूत होता. त्यांनी देशाच्या विकासासाठी अनेक योजना राबवल्या, जसे की कम्प्युटर क्रांती आणि पंचायती राज व्यवस्था मजबूत करणे. सद्भावना दिवस हा केवळ त्यांच्या जन्मदिनाचा उत्सव नसून, त्यांच्या आदर्शांना जिवंत ठेवण्याचा प्रयत्न आहे.
सद्भावना दिवसाचे महत्त्व हे समाजातील विविधता साजरी करणे आणि मतभेद दूर करणे यात आहे. भारत हा विविध धर्म, भाषा, संस्कृती आणि प्रदेशांचा देश आहे, आणि या विविधतेमध्ये एकता टिकवणे हे आव्हान आहे. हा दिवस सर्व भारतीयांना जात, धर्म, प्रदेश किंवा भाषेच्या भेदभावाशिवाय भावनिक एकता आणि सद्भावनेची शपथ घेण्यास प्रोत्साहित करतो. आजच्या जगात, जेथे सांप्रदायिक दंगे आणि सामाजिक विभाजन वाढत आहेत, सद्भावना दिवस हे शांती आणि संवादाच्या माध्यमातून समस्या सोडवण्याचे स्मरण करून देतो.
राजीव गांधी यांनी राष्ट्रीय एकीकरण आणि सांप्रदायिक सद्भावनेवर जोर दिला होता. त्यांच्या मते, "राष्ट्रीय एकीकरण आणि अखंडता यापेक्षा काहीही महत्त्वाचे नाही. भारत अविभाज्य आहे. धर्मनिरपेक्षता ही आमच्या राष्ट्रत्वाची आधारशिला आहे. हा दिवस त्यांच्या या विचारांना प्रोत्साहन देतो आणि देशाच्या विकासासाठी शांतता आवश्यक असल्याचे सांगतो. याशिवाय, हा दिवस युवकांना राष्ट्रनिर्माणात सहभागी होण्यास प्रेरित करतो, जसे की राजीव गांधी यांनी केले होते.
सद्भावना दिवस देशभरात विविध कार्यक्रमांद्वारे साजरा केला जातो. शाळा, महाविद्यालये, सरकारी कार्यालये आणि सामाजिक संस्थांमध्ये शपथविधी, भाषणे, सांस्कृतिक कार्यक्रम आणि चर्चासत्रे आयोजित केली जातात. मुख्य उपक्रम म्हणजे 'सद्भावना शपथ' घेणे. ही शपथ अशी आहे:
"मी हे शपथ घेतो की मी भारतातील सर्व लोकांच्या भावनिक एकता आणि सद्भावनासाठी काम करेन, जाती, प्रदेश, धर्म किंवा भाषेच्या भेदभावाशिवाय. मी पुढे शपथ घेतो की मी माझ्या सर्व देशबांधवांमधील सर्व मतभेद संवाद आणि घटनात्मक माध्यमांद्वारे सोडवेन, हिंसेचा अवलंब न करता."
या दिवशी, राजीव गांधी राष्ट्रीय सद्भावना पुरस्कार देखील प्रदान केला जातो, जो राष्ट्रीय एकता आणि सद्भावना वाढवणाऱ्या व्यक्ती किंवा संस्थांना दिला जाते. हा पुरस्कार 20 ऑगस्ट रोजी दिला जातो आणि त्यात 10 लाख रुपयांची रक्कम आणि प्रशस्तिपत्र असते. यापूर्वीच्या प्राप्तकर्त्यांमध्ये मदर टेरेसा, लता मंगेशकर आणि सुनील दत्त यांचा समावेश आहे.
युवकांसाठी विशेष कार्यक्रम आयोजित केले जातात, जसे की निबंध स्पर्धा, चित्रकला आणि वादविवाद, ज्यात सद्भावनेच्या थीमवर चर्चा होते.
राजीव गांधी यांच्या विचारांनी सद्भावना दिवसाला अधिक अर्थपूर्ण बनवले आहे. काही निवडक उद्धरणे:
1)- "राष्ट्रीय एकता आणि अखंडता यापेक्षा काहीही महत्त्वाचे नाही. भारत अविभाज्य आहे. धर्मनिरपेक्षता ही आमच्या राष्ट्रत्वाची आधारशिला आहे."
2)- "राष्ट्रीय सहमती असणे आवश्यक आहे. आम्ही धार्मिक आणि सांप्रदायिक गटांना प्रत्येक विचार देण्याशिवाय विधान करू शकत नाही."
3)- "राष्ट्रनिर्माणासाठी पहिली आवश्यकता शांती आहे - आमच्या शेजाऱ्यांसोबत शांती आणि आमच्यातील शांती."
ही उद्धरणे आजही प्रासंगिक आहेत आणि युवकांना प्रेरित करतात.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा