कर्मयोगी भारत ही भारत सरकारची एक महत्त्वाकांक्षी योजना आहे, जी राष्ट्रीय नागरी सेवा क्षमता निर्माण कार्यक्रम (National Programme for Civil Services Capacity Building - NPCSCB) च्या रूपात ओळखली जाते. ही योजना 2020 मध्ये केंद्रीय मंत्रिमंडळाने सुरू केली गेली, ज्याचा मुख्य उद्देश नागरी सेवकांना सक्षम, भविष्याभिमुख आणि नागरिककेंद्रित बनवणे आहे. ही योजना भगवद्गीतेच्या 'कर्मयोग' संकल्पनेपासून प्रेरित आहे, ज्यात कर्म निष्काम भावनेने करणे आणि समाजाच्या हितासाठी कार्य करणे यावर भर आहे. कर्मयोगी भारत ही एक विशेष उद्देश वाहन (Special Purpose Vehicle - SPV) आहे, जी कार्मयोगी भारत नावाने कंपनी कायद्याच्या कलम 8 अंतर्गत 31 जानेवारी 2022 रोजी नोंदणीकृत झाली. ही योजना विभागीय प्रशिक्षण आणि कार्मिक विभाग (DoPT) अंतर्गत कार्यरत आहे आणि ती केंद्र आणि राज्य स्तरावरील सरकारी कर्मचाऱ्यांसाठी क्षमता वाढवण्याचे कार्य करते.
कर्मयोगी भारत योजनेचा मुख्य उद्देश नागरी सेवकांना भविष्यकाळासाठी तयार करणे आहे, जेणेकरून ते अधिक सर्जनशील, रचनात्मक आणि नवीनतम तंत्रज्ञानाने पारदर्शक बनतील. ही योजना अशी नागरी सेवा निर्माण करते जी प्रभावी सार्वजनिक सेवा वितरण आणि आत्मनिर्भर भारताच्या दिशेने कार्य करते.
मुख्य उद्देश खालीलप्रमाणे आहेत:
1)- नागरी सेवकांना सतत शिकण्याची संधी देणे आणि विभागीय व क्षेत्रीय सहयोग वाढवणे.
2)- क्षमता निर्माण करून, सरकारी कर्मचाऱ्यांना व्यावसायिक आणि वैयक्तिक विकासासाठी सक्षम करणे.
3)- नियम-आधारित ते भूमिका-आधारित शासनाकडे संक्रमण करणे, ज्यात दृष्टिकोन, कौशल्य आणि ज्ञान (ASK - Attitude, Skills, Knowledge) यावर भर आहे.
4)- COVID-19 सारख्या व्यत्ययांना सामोरे जाण्यासाठी कर्मचाऱ्यांना तयार करणे आणि सामाजिक-आर्थिक विकास सुनिश्चित करणे.
5)- सर्व सरकारी अधिकाऱ्यांसाठी समान आणि तंत्रज्ञान-आधारित क्षमता निर्माणाच्या संधी उपलब्ध करणे.
ही योजना नागरिककेंद्रित शासनाला प्रोत्साहन देते आणि सरकारी कर्मचाऱ्यांना उच्च दर्जाचे वर्तन आणि आचार राखण्यासाठी प्रेरित करते.
कर्मयोगी भारत योजनेच्या मुख्य वैशिष्ट्यांमध्ये क्षमता-आधारित दृष्टिकोन, सतत शिकणे आणि तंत्रज्ञानाचा वापर समाविष्ट आहे. यात 70-20-10 मॉडेलचा अवलंब केला जातो, ज्यात 70% शिकणे नोकरीवरील अनुभवातून, 20% इतरांसोबत कार्य करताना आणि 10% नियोजित प्रशिक्षणातून येते.
योजनेचे इतर वैशिष्ट्ये:
1)- क्षमता-आधारित प्रशिक्षण: व्यक्तिगत गरजेनुसार दृष्टिकोन, कौशल्य आणि ज्ञान विकसित करणे.
2)- सतत शिकणे: जीवनभर शिकण्याच्या संधी, ज्यात तंत्रज्ञानाने समान प्रवेश सुनिश्चित केला जातो.
3)- सहयोग वाढवणे: मंत्रालये आणि विभागांमधील सायलो तोडणे आणि राष्ट्रीय उद्देशांसाठी एकत्र कार्य करणे.
4)- कार्यप्रदर्शन मूल्यमापन: क्षमता निर्माणाला संस्थागत आणि वैयक्तिक करिअर उद्देशांशी जोडणे.
5)- माझा iGOT: वैयक्तिकृत प्रशिक्षण शिफारसी, मिश्रित कार्यक्रम (ऑनलाइन आणि ऑफलाइन) आणि AI-आधारित सुधारणा.
- बहुभाषिक कोर्स: 16 भाषांमध्ये उपलब्ध, ज्यात क्षेत्रीय भाषांचा विस्तार.
कर्मयोगी भारत योजनेचे सहा मुख्य स्तंभ आहेत, जे तिच्या यशाचे आधार आहेत:
1). धोरण ढाचा (Policy Framework): नियम-आधारित ते भूमिका-आधारित प्रशिक्षणाकडे संक्रमण, ज्यात ASK मॉडेलचा वापर.
2). संस्थागत ढाचा (Institutional Framework): क्षमता निर्माण आयोग (Capacity Building Commission - CBC) आणि विशेष उद्देश वाहन (SPV) यांचा समावेश, जे मंत्रालयांच्या प्रगतीचे मूल्यमापन करतात.
3). क्षमता ढाचा (Competency Framework): कर्मयोगी क्षमता मॉडेल (KCM) अंतर्गत कौशल्य विकसित करणे.
4). डिजिटल शिकणे ढाचा (Digital Learning Framework): iGOT कर्मयोगी प्लॅटफॉर्म, जे ऑनलाइन प्रशिक्षणासाठी मुख्य व्यासपीठ आहे.
5). इलेक्ट्रॉनिक मानव संसाधन व्यवस्थापन प्रणाली (Electronic Human Resource Management System): HR व्यवस्थापन, बढती आणि नियुक्ती यासाठी.
6). निरीक्षण आणि मूल्यमापन ढाचा (Monitoring and Evaluation Framework): प्रगतीचे मूल्यमापन आणि सुधारणा.
कर्मयोगी भारत योजनेचे महत्त्व हे आहे की, ती भारतीय नोकरशाहीत सुधारणा आणते आणि नागरी सेवकांना पारदर्शक, कार्यक्षम आणि नवीनतम बनवते.
1)- शासन सुधारणा: नियम-आधारित ते भूमिका-आधारित शासन, ज्यामुळे सेवा वितरण सुधारते.
2)- डिजिटल सार्वजनिक पायाभूत सुविधा: iGOT सारख्या प्लॅटफॉर्मद्वारे डिजिटल शासनाला प्रोत्साहन.
3)- समावेशकता: राज्य आणि केंद्रशासित प्रदेशातील कर्मचाऱ्यांना समान संधी.
4)- भविष्याभिमुख: AI, नवीन तंत्रज्ञान आणि वैयक्तिकृत शिकणेद्वारे कर्मचाऱ्यांना तयार करणे.
iGOT प्लॅटफॉर्मच्या माध्यमातून, ती सतत शिकणे आणि क्षमता वाढवण्याचे साधन उपलब्ध करते. 2025 पर्यंतच्या उपलब्ध्यांमुळे, ही योजना आत्मनिर्भर भारताच्या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. सरकारी कर्मचाऱ्यांनी या योजनेचा लाभ घेऊन, अधिक प्रभावी आणि नागरिककेंद्रित शासन निर्माण करावे. अधिक माहितीसाठी, अधिकृत वेबसाइट igotkarmayogi.gov.in वर भेट द्या.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा