आंतरराष्ट्रीय लोकशाही दिन:शांतता आणि विकासाची आधारशिला.

आंतरराष्ट्रीय लोकशाही दिन: शांतता आणि विकासाची आधारशिला.

       आंतरराष्ट्रीय लोकशाही दिन हा दरवर्षी १५ सप्टेंबर रोजी साजरा केला जाणारा एक महत्त्वपूर्ण दिवस आहे. हा दिवस लोकशाहीच्या मूलभूत तत्त्वांना प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि त्यांचे संरक्षण करण्यासाठी समर्पित आहे. संयुक्त राष्ट्रसंघाने (यूएन) २००७ मध्ये हा दिवस घोषित केला असून, तो जगभरातील लोकशाही व्यवस्थेच्या मजबुतीकरणासाठी आणि त्यातील आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी एक व्यासपीठ प्रदान करतो. लोकशाही ही केवळ एक राजकीय व्यवस्था नाही, तर ती एक प्रक्रिया आहे ज्यात नागरिकांच्या सहभाग, समानता आणि मानवी हक्कांचा समावेश होतो. या दिवसाच्या माध्यमातून जगभरातील सरकारे, संघटना आणि नागरिक लोकशाहीच्या मूल्यांबाबत जागरूकता निर्माण करतात.

आंतरराष्ट्रीय लोकशाही दिनाचा इतिहास.

      आंतरराष्ट्रीय लोकशाही दिनाची सुरुवात संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या महासभेने २००७ मध्ये केली. ८ नोव्हेंबर २००७ रोजी महासभेने ठराव मंजूर करून हा दिवस घोषित केला. या ठरावाचा उद्देश लोकशाहीच्या तत्त्वांना प्रोत्साहन देणे आणि जगभरातील लोकशाही प्रक्रियांना मजबूत करणे हा होता. हा दिवस प्रथम २००८ मध्ये साजरा करण्यात आला. यापूर्वी, १९९७ मध्ये इंटर-पार्लमेंटरी युनियन (आयपीयू) ने 'युनिव्हर्सल डिक्लेरेशन ऑन डेमोक्रसी' स्वीकारली होती, जी लोकशाहीच्या मूलभूत घटकांना परिभाषित करते. आयपीयू ही संसदांच्या आंतरराष्ट्रीय संघटना असून, ती लोकशाही दिनाच्या साजरीकरणात सक्रिय भूमिका बजावते. २०२५ पर्यंत, हा दिवस १८ वर्षांहून अधिक काळ साजरा होत आहे आणि दरवर्षी नवीन थीम घेऊन येतो.

आंतरराष्ट्रीय लोकशाही दिनाचे महत्त्व.

      लोकशाही दिनाचे महत्त्व हे आहे की तो जगातील लोकशाहीच्या सद्यस्थितीचे मूल्यमापन करण्याची संधी प्रदान करतो. लोकशाही ही एक गतिशील प्रक्रिया आहे, ज्यात निवडणुका, अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य, न्याय आणि समानता यांचा समावेश होतो. हा दिवस नागरिकांना त्यांच्या राजकीय प्रक्रियेत सक्रिय सहभाग घेण्यास प्रोत्साहित करतो. विशेषतः, विकासशील देशांमध्ये लोकशाहीच्या मजबुतीकरणासाठी हा दिवस महत्त्वपूर्ण आहे. तो शांतता, विकास आणि मानवी हक्कांच्या संरक्षणाशी जोडलेला आहे. संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या म्हणण्यानुसार, लोकशाही ही 'वी द पीपल्स' या तत्त्वावर आधारित आहे, जी नागरिकांना एजन्सी, आशा आणि सहकार्य प्रदान करते. जगभरातील आव्हाने जसे की असमानता, दहशतवाद आणि राजकीय अस्थिरता यांना सामोरे जाण्यासाठी लोकशाहीची भूमिका महत्त्वाची आहे.

थीम्स आणि वार्षिक फोकस.

     दरवर्षी आंतरराष्ट्रीय लोकशाही दिनासाठी एक विशिष्ट थीम निवडली जाते, जी त्या वर्षातील जागतिक आव्हानांना प्रतिबिंबित करते. काही प्रमुख थीम्स खालीलप्रमाणे आहेत:

१)- २०२४: "शांतता आणि लोकशाही: बॅलट्स बुलेट्सची जागा घेऊ शकतात का?" (Peace and democracy: Can ballots replace bullets?)

२)- २०२३: "लोकशाहीसाठी आवाज मजबूत करणे" (Strengthening Voices for Democracy)

३)- २०२२: "लोकशाहीसाठी प्रेस स्वातंत्र्याचे संरक्षण" (Protecting Press Freedom for Democracy)

४)- २०२१: "समावेश आणि सहभाग लोकशाहीच्या पायाभूत आहेत" (Inclusion and Participation as Foundations of Democracy)

     २०२५ साठीची थीम आहे "लिंग समानता साध्य करणे, कृती द्वारा कृती" (Achieving gender equality, action by action). ही थीम लिंग समानतेच्या व्यावहारिक उपायांवर केंद्रित आहे आणि १० कृती सूचित करते ज्या लिंग समानता साध्य करण्यासाठी घेतल्या जाऊ शकतात. ही थीम महिलांच्या राजकीय सहभाग, नेतृत्व आणि निर्णय प्रक्रियेत वाढ करण्यावर भर देते.

जागतिक साजरीकरण.

     जगभरात हा दिवस विविध प्रकारे साजरा केला जातो. संयुक्त राष्ट्रसंघ आणि आयपीयू यासारख्या संस्था परिषदा, चर्चासत्रे आणि जागरूकता मोहिमा आयोजित करतात. देशांमध्ये शाळा, महाविद्यालये आणि नागरी संघटना लोकशाहीच्या मूल्यांबाबत कार्यक्रम आयोजित करतात. उदाहरणार्थ, भारतासारख्या देशांमध्ये निवडणूक आयोग आणि राजकीय पक्ष लोकशाहीच्या महत्त्वावर व्याख्याने देतात. २०२५ मध्ये, लिंग समानतेवर आधारित थीममुळे महिलांच्या नेतृत्वावर विशेष कार्यक्रम आयोजित केले जात आहेत. सोशल मीडियावर #DemocracyDay हॅशटॅग वापरून जागतिक चर्चा होतात. काही देशांमध्ये लोकशाहीच्या इतिहासावर प्रदर्शने आणि चित्रपट दाखवले जातात.

आव्हाने आणि भविष्य.

      लोकशाहीला अनेक आव्हाने आहेत, जसे की फेक न्यूज, सायबर हल्ले, असमानता आणि राजकीय ध्रुवीकरण. या दिवसाच्या माध्यमातून या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी चर्चा होते. भविष्यात, डिजिटल लोकशाही आणि युवकांचा सहभाग हे प्रमुख मुद्दे असतील. संयुक्त राष्ट्रसंघाच्या अहवालानुसार, जगातील अनेक देशांमध्ये लोकशाही मागे पडत आहे, त्यामुळे या दिवसाचे महत्त्व वाढले आहे. तरीही, लोकशाही ही शांतता आणि विकासाची आधारशिला आहे.

       आंतरराष्ट्रीय लोकशाही दिन हा जगाला एकत्र आणणारा दिवस आहे, ज्यात सर्व नागरिकांना समान संधी मिळाव्यात हे सुनिश्चित करण्यासाठी प्रयत्न केले जातात. २०२५ च्या थीमप्रमाणे, लिंग समानता ही लोकशाहीच्या मजबुतीसाठी आवश्यक आहे. प्रत्येकाने लोकशाही प्रक्रियेत सहभाग घेऊन ती मजबूत करावी. हा दिवस केवळ साजरा करण्यासाठी नाही, तर लोकशाहीच्या मूल्यांना जगण्यासाठी आहे.